ΤΡΙΩΡΗ ΣΥΝΕΞΕΤΑΣΗ ΓΛΩΣΣΑΣ – ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ, 2020, ΝΕΟ ΣΥΣΤΗΜΑ)

ΤΡΙΩΡΗ ΣΥΝΕΞΕΤΑΣΗ ΓΛΩΣΣΑΣ – ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

KEIMENO I: 

Τα στερεότυπα και η επιρροή τους στη συμπεριφορά

Τα στερεότυπα παίζουν σίγουρα μεγάλο ρόλο στη ζωή μας, μιας και επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και τους συνανθρώπους μας. Μέσα από αυτό το άρθρο θα προσπαθήσω να δείξω τα αρνητικά αποτελέσματα που έχει η στερεοτυπική συμπεριφορά απέναντι στις μειονότητες, αλλά και να εξηγήσω τον τρόπο με τον οποίο τα στερεότυπα τείνουν να επιβεβαιώνονται από την ομάδα που βρίσκεται υπό «στερεοτυπική απειλή». Ας ξεκινήσουμε, όμως, πρώτα με δύο βασικούς ορισμούς. Η λέξη στερεότυπα αναφέρεται στις αντιλήψεις που έχουμε ως αποτέλεσμα προκαταλήψεων απέναντι σε άτομα, ομάδες και ιδέες. Ο όρος «στερεοτυπική απειλή» αναφέρεται στην ύπαρξη αρνητικού στερεότυπου για μία ομάδα.

Η ύπαρξη στερεοτύπων σημαίνει πως οτιδήποτε κάνει κάποιος ή οποιαδήποτε από τα χαρακτηριστικά κάποιου φαίνεται πως ταιριάζουν με τη στερεοτυπική αντίληψη που έχει μία κοινωνία στο σύνολό της για την ομάδα του ατόμου αυτού, κάνει το στερεότυπο πιο αληθοφανές ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του ατόμου τόσο στα μάτια των άλλων όσο και στα δικά του μάτια. Με άλλα λόγια, όταν κάποιος που ανήκει σε μια στερεοτυπικά απειλούμενη ομάδα (π.χ. μετανάστες) κάνει κάτι που επιβεβαιώνει το στερεότυπο (π.χ. κλοπή), τότε τείνουμε να ενισχύουμε το στερεότυπο τόσο εμείς όσο και τα άτομα που βρίσκονται στην απειλούμενη ομάδα. Αντίθετα βέβαια, όταν κάτι δεν ταιριάζει με το στερεότυπο, τείνουμε να το αγνοούμε και να το αποδίδουμε σε τρίτα χαρακτηριστικά.

Γίνεται κατανοητό ότι η στερεοτυπική απειλή βιώνεται από τα άτομα που βρίσκονται μέσα στη στερεοτυπική ομάδα ως απειλή της αυτοεκτίμησής τους. Η διάδοση στερεότυπων ομάδων, όπως μετανάστες, μαύροι, εβραίοι, χίπις κτλ, αυξάνει την πιθανότητα για συγκεκριμένα άτομα των ομάδων αυτών να πάρουν ως δεδομένο (de facto) πως αυτά τα στερεότυπα είναι πραγματικά για την ομάδα τους και κατά συνέπεια ότι και οι υπόλοιποι θα τους βλέπουν έτσι. Όταν οι ισχυρισμοί των στερεότυπων είναι πολύ αρνητικοί, αυτή η δυσάρεστη θέση μπορεί να είναι αρκετά απειλητική για την ομάδα, ώστε να έχει επιπτώσεις από μόνη της. Είναι, δηλαδή, σαν μία αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Εφόσον, για παράδειγμα, θεωρούμε πως μία ομάδα έχει χαμηλό IQ, είναι επόμενο να της φερόμαστε λες και πραγματικά είχε χαμηλό IQ. Εάν αυτή η στερεοτυπική αντίληψη γίνει πολύ δυνατή, αυτό από μόνο του αρκεί για να επιβεβαιωθεί η αντίληψή μας για την άλλη ομάδα.

Ένας ερευνητής ονόματι Steele παρουσίασε πρώτος τον όρο της φυλετικής ευπάθειας (racial vulnerability). Υποστήριξε πως, αφού ένα άτομο εκτίθεται σε όλη του τη ζωή στις αρνητικές εικόνες που έχουν οι άλλοι για τις ικανότητές του, όπως στην περίπτωση των αφροαμερικανών, εκδηλώνει το λεγόμενο υποδεέστερο άγχος (inferiority anxiety) – μία κατάσταση κατά την οποία το άτομο διεγείρεται από τα διάφορα φυλοκεντρικά στοιχεία του περιβάλλοντός του. Δηλαδή, γίνεται πιο ευαίσθητος σε αυτά τα στοιχεία που τον κάνουν να νιώθει κατώτερος και συνεχώς ψάχνει αυτά τα στοιχεία στο περιβάλλον του, για να επιβεβαιώσει για άλλη μια φορά ότι ισχύει η ρατσιστική διάθεση των άλλων. Αυτό το άγχος του το οδηγεί να κατηγορεί τους άλλους για τα προβλήματά του (π.χ. οι ρατσιστές οι λευκοί φταίνε!), κάτι που οδηγεί στη συνέχεια στην επιβεβαίωση ότι αποτελεί το θύμα. Έπειτα, αυτή η εντύπωση γενικεύεται και μεταφράζεται σε αποτυχίες στη ζωή.

 Στις ΗΠΑ έχουν επιβεβαιωθεί αρκετές φορές διαφορές στην απόδοση μεταξύ των λευκών και των έγχρωμων μαθητών από το νηπιαγωγείο έως και το πανεπιστήμιο. Στα πανεπιστήμια το 70% των αφροαμερικανών τελειώνουν τις σπουδές τους καθυστερημένα, εκτός του προβλεπόμενου χρόνου αποπεράτωσης των σπουδών, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό τους λευκούς φοιτητές είναι 42%. Ακόμη και στο βαθμό του πτυχίου υπάρχουν σημαντικές διαφορές. Επίσης, διάφορες έρευνες κατά τις δεκαετίες του 60′ και του 70′ έδειξαν πως οι αφροαμερικανοί τα πήγαιναν καλύτερα στα IQ τεστ όταν τους λέγανε ότι κάνανε τεστ άσχετα με τις νοητικές τους ικανότητες, αλλά και όταν πίστευαν ότι τα αποτελέσματά τους θα συγκριθούν με πληθυσμό αφροαμερικανών, παρά όταν νόμιζαν ότι θα συγκριθούν με λευκούς!

Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι όσο συνεχίζουμε να ανακυκλώνουμε τα στερεότυπα απέναντι σε οποιαδήποτε κοινωνική ομάδα, αυτόματα «αναγκάζουμε» την ομάδα αυτή να δεχτεί τις στερεοτυπικές αντιλήψεις ως πραγματικές, με αποτέλεσμα να διαιωνίζεται ο στιγματισμός της. Είναι ένας αέναος κύκλος. Εκτός και αν καταφέρουμε να σταματήσουμε να ανατροφοδοτούμε αυτόν τον περιορισμένο τρόπο κατηγοριοποίησης των ανθρώπων σε «Άλλες» ομάδες.

Αρθρογράφος: Δημήτρης Αγοραστός, Ψυχολόγος

πηγή: http://psychologein.dagorastos.net/2007/09/24/stereotypa/

ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙ: 

Παίζοντας με τα στερεότυπά μας

Καρτέλα καταγραφής στερεοτυπικών αντιλήψεων

Εκφώνηση: «Μέσα σε τρία λεπτά θα θέλαμε να γράψετε το πρώτο πράγμα, μία ή δύο λέξεις ή μια φράση, που σας έρχεται στο μυαλό για τις κατηγορίες αυτές των ανθρώπων. Ό, τι και να γράψετε, δεν θα βαθμολογηθεί. Να θυμάστε ότι δεν υπάρχει σωστό ή λάθος. Μας ενδιαφέρει να ανακαλύψουμε τα στερεότυπα που έχουμε. Ακόμα και αν κάτι δεν το πιστεύετε, αν σας έρθει στο μυαλό πρώτο, παρακαλώ να το γράψετε. Τα γραπτά σας θα είναι ανώνυμα».

Απάντηση μαθητή/μαθήτριας:

Γύφτισσα:     Ξυπόλυτη, ζητιάνα, να σου πω τη μοίρα σου

Εβραίος:       Τοκογλύφος, τσιγκούνης, γαμψή μύτη

Αλβανός :     Φτωχός, πονηρός

Ανάπηρος:    Καημένος, λυπάμαι, κρίμα

Μετανάστης: Φτώχεια, ξεσπιτωμένος, πείνα

Εργαστήρι για παιδιά «Δημοκρατία κι Εκπαίδευση»

Εκπαιδευτικά προγράμματα, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων

ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙΙ :

Ο Ναζίμ Χικμέτ (Nâzım Hikmet Ran, Θεσσαλονίκη, 1902 - Μόσχα, 1963) ήταν Τούρκος ποιητής και δραματουργός, τα έργα του οποίου μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες. Το παρακάτω ποίημα μελοποιήθηκε από τον Θάνο Μικρούτσικο. 

Μικρόκοσμος

Και να, τι θέλω τώρα να σας πω.
Μες στις Ινδίες, μέσα στην πόλη της Καλκούτας,
φράξαν τον δρόμο σ' έναν άνθρωπο.
Αλυσοδέσαν έναν άνθρωπο εκεί που εβάδιζε.
Να το λοιπόν γιατί δεν καταδέχομαι
να υψώσω το κεφάλι στ' αστροφώτιστα διαστήματα.
Θα πείτε, τ' άστρα είναι μακριά
κι η γη μας τόση δα μικρή.

Ε, το λοιπόν, ό,τι και να είναι τ' άστρα,
εγώ τη γλώσσα μου τους βγάζω.
Για μένα, το λοιπόν, το πιο εκπληκτικό,
πιο επιβλητικό, πιο μυστηριακό και πιο μεγάλο,
είναι ένας άνθρωπος που τον μποδίζουν να βαδίζει,
είναι ένας άνθρωπος που τον αλυσοδένουνε.

 

ΘΕΜΑΤΑ:

ΘΕΜΑ Α:

Α1.    Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο των τριών πρώτων παραγράφων του κειμένου Ι (70 – 80 λέξεις).  

Μονάδες 15

 ΘΕΜΑ Β:

Β1.   Γίνεται κατανοητό ότι η στερεοτυπική απειλή βιώνεται από τα άτομα που βρίσκονται μέσα στη στερεοτυπική ομάδα ως απειλή της αυτοεκτίμησής τους. (3^η παράγραφος κειμένου Ι)

            Αφού μελετήσετε το κείμενο Ι, να καταγράψετε τρεις (3) τρόπους με τους οποίους ο συγγραφέας τεκμηριώνει την παραπάνω θέση.

Μονάδες 15

Β2.    Θεωρείτε ότι ο τίτλος του κειμένου ΙΙ είναι κατάλληλος, για να δηλώσει το περιεχόμενό του; Να απαντήσετε με αναφορές στο κείμενο. Στη συνέχεια, να προτείνετε  έναν εναλλακτικό τίτλο.

Μονάδες 10

Β3.    Να συγκρίνετε τα κείμενα Ι και ΙΙ και να καταλήξετε σε συμπεράσματα σχετικά με τη γλώσσα και το ύφος τους. Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας, αναλογιζόμενοι την πρόθεση του κάθε κειμένου και το κοινό στο οποίο απευθύνεται.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Γ:

Γ1.    Ποιο είναι το κρίσιμο θέμα που τίθεται, κατά τη γνώμη σας, στο ποίημα του Ναζίμ Χικμέτ και με ποιους εκφραστικούς τρόπους αναδεικνύεται; Ποια είναι η δική σας τοποθέτηση; (200 λέξεις)

Μονάδες 15

 ΘΕΜΑ Δ

Δ1.    Είδος κειμένου:        Επιχειρηματολογικό κείμενο - ανακοίνωση στον τύπο

Ρόλος:                        Εκπρόσωπος μη κυβερνητικής οργάνωσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα

Αποδέκτες:                Ευρύ κοινό

Θέμα:                         Με ποιους τρόπους το σχολείο μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές και τις μαθήτριες να ξεπεράσουν στερεοτυπικές αντιλήψεις που έχουν να κάνουν με τη διαφορετικότητα;

Έκταση:                     300-350 λέξεις

Σημείωση: Μπορείτε να αξιοποιήσετε δημιουργικά το περιεχόμενο των παραπάνω κειμένων.                              

Μονάδες 30