ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ (με βάση τις ερωτήσεις της τράπεζας θεμάτων)

Η ύλη της Έκφρασης – Έκθεσης Β΄ Λυκείου

ΕΡΩΤΗΣΗ Α1. Περίληψη κειμένου (Μονάδες 20)

-         Ξεκινάμε πάντα από το θεματικό κέντρο του κειμένου.

-         Προχωρούμε τη σύνταξη της περίληψης κατά παράγραφο.

-         Καταγράφουμε με δικά μας λόγια τις βασικές ιδέες του αρχικού κειμένου, χωρίς να σχολιάζουμε.

-         Χρησιμοποιούμε τις κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις-φράσεις.

-         Προσοχή στο όριο λέξεων (80-100)

ΕΡΩΤΗΣΗ Β1. και Β2 (Μονάδες 15)

1.      Δομή / Δομικά στοιχεία παραγράφου:

ΘΕΩΡΙΑ: Οι παράγραφοι αποτελούνται από τα εξής δομικά στοιχεία:

§        θεματική περίοδος

§        σχόλια – λεπτομέρειες

§        κατακλείδα

(Σημείωση: Για την ύπαρξη κατακλείδας μπορούμε να βοηθηθούμε α) από το νόημα της παραγράφου β) από την ύπαρξη διαρθρωτικών λέξεων που δηλώνουν συμπέρασμα ή αποτέλεσμα: π.χ. λοιπόν, επομένως, έτσι κτλ)

  

2.      Τρόποι – μέθοδοι ανάπτυξης παραγράφου

ΘΕΩΡΙΑ: Μια παράγραφος μπορεί να αναπτύσσεται

§        με αιτιολόγηση

§        με αίτιο-αποτέλεσμα

§        με αναλογία

§        με παραδείγματα

§        με σύγκριση-αντίθεση

§        με ορισμό (οριστέα έννοια, γένος της έννοιας, ειδοποιός διαφορά)

§        με διαίρεση (διαιρετέα έννοια, διαιρετική βάση, μέλη της διαίρεσης)

§        με συνδυασμό μεθόδων

3.      Να δώσετε πλαγιότιτλο σε παραγράφους του κειμένου.

ΘΕΩΡΙΑ: Ο πλαγιότιτλος πρέπει

-          να είναι σύντομος (να μην ξεπερνά τη μια γραμμή)

-          να είναι κυριολεκτικός

-          να αποδίδει το νόημα της παραγράφου

-          να μην αντιγράφει αυτούσιες προτάσεις της παραγράφου

Ενδέχεται να βοηθηθούμε από τη θεματική περίοδο ή την κατακλείδα της παραγράφου.

Καλύτερα να αποφύγουμε το ρήμα στον πλαγιότιτλο.

4.      Να κάνετε διαφορετική παραγραφοποίηση σε παράγραφο ή κείμενο, αιτιολογώντας την απάντησή σας.

ΘΕΩΡΙΑ: Μια παράγραφος μπορεί να «σπάσει» σε μικρότερες. Δείκτης για την αλλαγή παραγράφου μπορεί να είναι:

-      το νόημα (π.χ. εισάγεται και εξετάζεται διαφορετικό θέμα)

-   οι διαρθρωτικές λέξεις (π.χ. που δηλώνουν αντίθεση με τα προηγούμενα, που συγκεκριμενοποιούν τα προηγούμενα κτλ.)

5.      Συλλογιστική πορεία παραγράφου: §        παραγωγική §        επαγωγική

ΘΕΩΡΙΑ:

-  Παραγωγική συλλογιστική πορεία: Ξεκινάμε από το γενικό, από μια γενική απόφανση, και έπειτα προσκομίζουμε τις αποδεικτικές-ειδικές λεπτομέρειες. 

-  Επαγωγική συλλογιστική πορεία: Ξεκινάμε από ειδικές περιπτώσεις, για να συμπεράνουμε το γενικό.

Τα αναλφάβητα άτομα αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες τόσο σε καθημερινές δραστηριότητες (κατανόηση εγγράφων, λογαριασμών, πινακίδων κ.ά.) και στην επαγγελματική τους ζωή, όσο και στις σχέσεις τους με το κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Αρχικά, το άτομο απομακρύνεται από τους γύρω του και αποξενώνεται, καθώς νιώθει μειονεκτικά. Στη συνέχεια, νιώθει αδύναμο όσον αφορά στην ενημέρωσή του, αλλά και εξαρτημένο από τους γύρω του, αφού χρειάζεται μονίμως τη βοήθειά τους και συχνά γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης. Επιπλέον, το άτομο έχει σαφώς λιγότερες επαγγελματικές ευκαιρίες από κάποιον μορφωμένο και έτσι αυτομάτως εντάσσεται σε μια «κατώτερη» κοινωνική ομάδα

Γενική θέση – απόφανση ¯ προσκόμιση ειδικών λεπτομερειών

Αν θέλετε να βγάλετε συμπεράσματα για τη φιλία παρατηρήστε πρώτα τους νέους: ο φίλος είναι ο παραστάτης που θα ενθαρρύνει και θα βοηθήσει τον νέο άνθρωπο να μην κάνει σφάλματα (ανοησίες, αστοχίες, απρέπειες), ο οδηγός στο σωστό δρόμο, ο επίκουρος στις κακοτοπιές της ζωής. Έπειτα, τους πολύ ηλικιωμένους: αυτοί χρειάζονται την παρηγοριά, την περίθαλψη, τη φροντίδα του φίλου, επειδή δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες τους από σωματική ανεπάρκεια ή πνευματική αδυναμία. Τέλος, εκείνους που βρίσκονται στην ακμή της ηλικίας τους, ο φίλος είναι βοηθός στις καλές πράξεις, σύμβουλος και συνεργάτης στα ενάρετα έργα. Η φιλία, επομένως, είναι αναγκαιότατο αγαθό για κάθε ηλικία.

προσκόμιση ειδικών λεπτομερειών ¯ Γενική θέση – απόφανση

Γενικά, από τα αρχαία ακόμη χρόνια, τα ρούχα δεν ικανοποιούσαν μόνο την ανάγκη προστασίας από το κρύο και τη ζέστη, αλλά εξυπηρετούσαν εκφραστικούς και κοινωνικούς σκοπούς. Στις μέρες μας ειδικότερα, τα ρούχα δίνουν την πρώτη εντύπωση για ένα άτομο και εκφράζουν στοιχεία της προσωπικότητάς του. Η εξωτερική εμφάνιση ενός ατόμου μας δίνει πληροφορίες για την καταγωγή του, το επάγγελμά του, για την οικονομική του κατάσταση και την κοινωνική του θέση.

Γενική θέση – απόφανση ¯ προσκόμιση ειδικών λεπτομερειών

6.      Τρόποι με τους οποίους επιτυγχάνεται συνοχή κειμένου ή παραγράφου. Διαρθρωτικές λέξεις και σημασία τους

ΘΕΩΡΙΑ: Οι τρόποι με τους οποίους πετυχαίνεται η συνοχή της παραγράφου ή του κειμένου

ð Διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις (ΠΡΟΣΟΧΗ! Πρέπει να ξέρεις και τι δηλώνει η κάθε διαρθρωτική λέξη π.χ. διά­ζευξη, αντίθεση, αιτιολόγηση, αίτιο-αποτέλεσμα, συμπέρασμα, χρό­νο, κ.ά.)

ð       Επανάληψη σημαντικών λέξεων ή εννοιών

ð       Συγγενείς νοηματικά όροι (χρήση συνωνύμων)

ð       Αντωνυμίες

ð       Ερωτήσεις

Διαρθρωτικές λέξεις και φράσεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή και η σημασία τους

Προσθήκη:	ακόμη, επίσης, επιπλέον, πρόσθετα, επιπρόσθετα, εκτός από αυτό, περαιτέρω κ.α.
Αιτιολόγηση:	γιατί, επειδή, διότι, αφού, μια που, καθώς, εξαιτίας, σημαντικός λόγος είναι, το φαινόμενο οφείλεται κ.α.
Αποτέλεσμα - συμπέρασμα	ώστε, λοιπόν, άρα, επομένως, έτσι (που), τελικά, συνεπώς, οπότε, συνάγεται το συμπέρασμα, ανακεφαλαιώνοντας, συνοψίζοντας, επιλογικά, συμπερασματικά, συνεπώς, έχει ως αποτέλεσμα – απόρροια – απότοκο - επακόλουθο – αντίκτυπο…, κ.α
Αντίθεση – εναντίωση	αλλά, όμως, ωστόσο, ενώ, από την άλλη πλευρά, αντίθετα, παρά, μολαταύτα, αν και, μόνο που, εντούτοις, παρ’ όλα αυτά, ακόμη κι αν, και όμως, μολονότι, παρόλο που, από τη μια … από την άλλη, απεναντίας, εξάλλου, στον αντίποδα βρίσκεται…, πέρα από αυτά όμως, δε συμβαίνει όμως το ίδιο, παρά το ότι, διαφορετικά, ειδάλλως, αλλιώς, αντίστροφα, διαμετρικά αντίθετο είναι…. κ.α
Γενίκευση:	γενικά, τις περισσότερες φορές, ευρύτερα, σε γενικές γραμμές, γενικεύοντας θα λέγαμε ότι… κ.α
Παράδειγμα	λόγου χάρη, για παράδειγμα, όπως για παράδειγμα… κ.α
Διασαφήνιση – επεξήγηση:	δηλαδή, αυτό σημαίνει ότι…, ειδικότερα, με άλλα λόγια, (πιο) συγκεκριμένα, υπ’ αυτή την έννοια, για να γίνουμε πιο σαφείς κ.α
Έμφαση:	το σημαντικότερο απ’ όλα…, το κυριότερο…, αξίζει να σημειωθεί πως…, εκείνο που προέχει…, πρέπει να τονιστεί ότι…, αξιοπρόσεχτο είναι πως…, ιδιαίτερα σημαντικό είναι πως… κ.α
Επιβεβαίωση – συμφωνία – αποδοχή:	ασφαλώς, βεβαίως, σίγουρα, πράγματι, αναμφίβολα, αναμφισβήτητα, δε χωρεί αμφιβολία (αμφισβήτηση) ότι… κ.α
Ομοιότητα – αναλογία:	όπως, σαν, ομοίως, ανάλογα, το ίδιο ισχύει και για…, κάτι ανάλογο συμβαίνει και με…, μοιάζει με…, παρουσιάζει κοινά στοιχεία…, αυτό θυμίζει… κ.α
Όρος – προϋπόθεση:	αν, εκτός αν, εφόσον, με τον όρο, με την προϋπόθεση, σε περίπτωση που…, …αποτελεί βασική προϋπόθεση για…, ίσως, πιθανώς, ενδεχομένως κ.α
Σύγκριση:	παρά, απ’ όσο, απ’ ό,τι, συγκριτικά, σε σχέση με …, σε αντιδιαστολή κ.α
Σκοπός:	για να, έχει ως σκοπό/στόχο/επιδίωξη, προκειμένου να… κ.α
Διαίρεση-ταξινόμηση:	πρώτον, δεύτερον… αφενός…αφετέρου, απ’ τη μια…απ’ την άλλη… κ.α
Διάζευξη:	ή, είτε…είτε… κ.α
Πιθανότητα:	ενδεχομένως, πιθανώς, ίσως … κ.α.
Χρόνος – χρονική σχέση:	όταν, αφού, καθώς, όποτε, μόλις, έως ότου, πριν, πριν από, κάθε φορά που, αρχικά, στη συνέχεια, πρώτα, ύστερα, μετά από λίγο, αφότου, προτού, ώσπου, ωσότου, όσο που, κτλ…
Τόπος:	εδώ, εκεί, πιο κάτω… κ.α

Γ1. και Γ2. (Μονάδες 15)

1.      Σύνταξη – δημιουργία παραγράφου: §        Να φτιάξετε μια παράγραφο με θεματική περίοδο που σας δίνεται. §        Να συντάξετε μια παράγραφο χρησιμοποιώντας λέξεις ή φράσεις του κειμένου.

  

2.      Συνώνυμα – αντώνυμα: §        Να δώσετε συνώνυμα και να φτιάξετε μια πρόταση για το καθένα. §        Να δώσετε αντώνυμα και να φτιάξετε μια πρόταση για το καθένα.

  

3.      Να δημιουργήσετε προτάσεις με λέξεις ή φράσεις του κειμένου, ώστε να φαίνεται η σημασία τους.

  

4.      Να εντοπίσετε λέξεις-όρους ειδικού λεξιλογίου και να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

ΘΕΩΡΙΑ: Η χρήση λέξεων – όρων ειδικού λεξιλογίου που συνδέεται άμεσα με το θέμα του κειμένου αποσκοπεί στο

-          να γίνει κατανοητό το κείμενο από ανθρώπους που ανήκουν στην ίδια –με τον κειμενογράφο-επαγγελματική ομάδα και μελετούν το ίδιο θέμα (και άρα γνωρίζουν την ειδική ορολογία).

-          να προσδώσει επιστημονικότητα και κύρος στο κείμενο (σοβαρό και επίσημο ύφος)

-          να αποδείξει την ευρυμάθεια του συντάκτη του κειμένου και ότι είναι γνώστης της αντίστοιχης βιβλιογραφίας

-          να αυξήσει την πειστικότητα των απόψεων του συντάκτη του κειμένου

5.      Οι χρήσεις της γλώσσας: §        κυριολεκτική – δηλωτική - αναφορική χρήση της γλώσσας §        μεταφορική –συνυποδηλωτική –ποιητική χρήση της γλώσσας – + να αιτιολογήσετε τη χρήση μεταφορικών λέξεων και εκφράσεων στο κείμενο.

ΘΕΩΡΙΑ: Η χρήση μεταφορικών εκφράσεων – εικονοπλαστικού λόγου:

-          προσδίδει αμεσότητα, ζωντάνια και παραστατικότητα σε ένα κείμενο

-          ελκύει περισσότερο το ενδιαφέρον του αναγνώστη και κινητοποιεί τη φαντασία του

-          προκαλεί συναισθήματα στον αναγνώστη. «Η γλώσσα αφήνει τον πεζό βηματισμό της και πιάνει τον ποιητικό χορό της συγκίνησης» είπε χαρακτηριστικά ο Valery.

-          προσφέρει αισθητική απόλαυση στον αναγνώστη

  

6.      Ενεργητική – παθητική σύνταξη: §        Να διακρίνετε τη σύνταξη σε μια περίοδο. §        Να αιτιολογήσετε τη χρήση ενεργητικής ή παθητικής σύνταξης. §        Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική ή το αντίστροφο.

ΘΕΩΡΙΑ:

ð        Με την ενεργητική σύνταξη: Εξαίρεται και προβάλλεται το πρόσωπο που δρα, δηλαδή το υποκείμενο του ρήματος (αναφέρουμε ΠΑΝΤΑ ποιο είναι το υποκείμενο)

ð        Με την παθητική σύνταξη:

α) Δίνεται βαρύτητα στο ρήμα. Εξαίρεται δηλαδή το αποτέλεσμα της ενέργειας του υποκειμένου (αναφέρουμε ΠΑΝΤΑ ποιο είναι το ρήμα και ποια ενέργεια ή αποτέλεσμα δηλώνει)

β) Ο λόγος γίνεται πιο αντικειμενικός. Το ύφος γίνεται απρόσωπο.

γ) Το κείμενο κερδίζει σε πυκνότητα και συντομία.

Στην παθητική σύνταξη το λογικό υποκείμενο δηλώνεται με προσδιορισμό του ποιητικού αιτίου. Το ποιητικό αίτιο πολλές φορές παραλείπεται:

      α) όταν εννοείται

      β) όταν είναι άγνωστο

      γ) όταν δε θέλουμε να το δηλώσουμε

  

7.      Τα είδη των αναφορικών προτάσεων (προσδιοριστικές ή προσθετικές/παραθετικές)

ΘΕΩΡΙΑ: Οι αναφορικές προτάσεις είναι εξαρτημένες προτάσεις που αρχίζουν

ð       με αναφορικές αντωνυμίες

-          όποιος, όποια, όποιο

-          ο οποίος, η οποία, το οποίο

-          όσος, όση, όσο

-          ό,τι, οτιδήποτε

-          που

ð       με αναφορικά επιρρήματα

-          όπου, οπουδήποτε, όπως, όσο, οσοδήποτε  κτλ.

Τα είδη των αναφορικών προτάσεων:

α) ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΚΕΣ: Μας δίνουν μια πληροφορία που είναι απαραίτητη για την κατανόηση της κύριας πρότασης και γι αυτό δεν χωρίζονται με κόμμα από την κύρια πρόταση.

π.χ. «Το βουνό που βλέπετε είναι το ψηλότερο της περιοχής»:

Η αναφορική πρόταση διακρίνει το συγκεκριμένο βουνό από τα άλλα βουνά της περιοχής. Γι’ αυτό είναι απαραίτητη και δεν χωρίζεται με κόμμα. 

β) ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΣΘΕΤΙΚΕΣ ή ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΕΣ: Μας δίνουν μια πληροφορία που δεν είναι απαραίτητη για την κατανόηση της κύριας πρότασης. Απλώς προσθέτουν μια παραπάνω πληροφορία και γι’ αυτό χωρίζονται με κόμμα από την κύρια πρόταση

π.χ. «Η Ευρώπη, στην οποία ανήκει και η Ελλάδα, είναι η πιο πυκνοκατοικημένη ήπειρος.»

Η αναφορική πρόταση του παραπάνω παραδείγματος δεν δίνει μια πληροφορία απαραίτητη για την διάκριση και την κατανόηση του ουσιαστικού «Ευρώπη», γιατί αυτό δηλώνει ήδη κάτι συγκεκριμένο και μοναδικό. Συνεπώς μας δίνει απλώς μια πρόσθετη πληροφορία που δεν είναι απαραίτητη και γι΄ αυτό χωρίζεται με κόμμα.

Όταν ένα κόμμα κάνει τη…διαφορά!!!

Να πετάξεις στα σκουπίδια τα φρούτα που έχουν σαπίσει.	Δηλαδή, του ζητά να πετάξει από τα φρούτα μόνο όσα φρούτα έχουν σαπίσει.
Να πετάξεις στα σκουπίδια τα φρούτα, που έχουν σαπίσει.	Δηλαδή, του ζητά να πετάξει όλα τα φρούτα, γιατί όλα έχουν σαπίσει.

  

8.      Να αιτιολογήσετε τη χρήση συγκεκριμένου ρηματικού προσώπου (π.χ. ποιους επικοινωνιακούς στόχους επιχειρεί να επιτύχει ο συγγραφέας;)

ΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ	ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
α΄ ενικό	Με τη χρήση α΄ ενικού ρηματικού προσώπου εκφράζεται -          η προσωπική και η εξομολογητική διάθεση του γράφοντος -          η κατάθεση προσωπικών σκέψεων, προβληματισμών και συναισθημάτων -          η βιωματική σχέση με τα πράγματα -          η υποκειμενική χροιά.
β΄ ενικό	Με τη χρήση β΄ ενικού ρηματικού προσώπου εκφράζεται -          η συναισθηματική προσέγγιση του δέκτη-αναγνώστη -          προσδίδεται στο λόγο οικειότητα, αμεσότητα και ζωντάνια, καθώς ο συγγραφέας μοιάζει να ανοίγει διάλογο με τον αναγνώστη και να ζητά την εμπλοκή του σε όσα γράφονται. Αν μάλιστα τα ρήματα είναι σε προστακτική ή προτρεπτική υποτακτική, το ύφος γίνεται παραινετικό-διδακτικό.
α΄ πληθυντικό	Με τη χρήση α΄ πληθυντικού ρηματικού προσώπου -          εκφράζεται η καθολικότητα ενός φαινομένου και η συλλογικότητα. Ό,τι λέγεται αφορά όλους (ταύτιση, συλλογική ευθύνη). -          προσδίδεται στο λόγο οικειότητα, αμεσότητα και ζωντάνια. -          ο λόγος του συγγραφέα γίνεται πιο πειστικός.
β΄ πληθυντικό	Με τη χρήση β΄ πληθυντικού ρηματικού προσώπου -          εκφράζεται διάθεση συναισθηματικής προσέγγισης μεγάλου αριθμητικά συνόλου ατόμων -          προσδίδεται στο λόγο αμεσότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα, καθώς ο συγγραφέας μοιάζει να ανοίγει διάλογο με τους αναγνώστες και τους ζητά την εμπλοκή τους σε όσα γράφονται. Αν μάλιστα τα ρήματα είναι σε προστακτική ή προτρεπτική υποτακτική, το ύφος γίνεται παραινετικό-διδακτικό.
γ΄ ενικό -  γ΄ πληθυντικό	Με τη χρήση γ΄ ενικού και γ΄ πληθυντικού ρηματικού προσώπου -          εκφράζεται αντικειμενική και απρόσωπη στάση του γράφοντος -          ο συγγραφέας αποστασιοποιείται από τα γεγονότα και παρουσιάζει θέσεις και ιδέες ευρύτερα αποδεκτές.

  

9.      Τα σημεία στίξης και η λειτουργία τους (τελεία, κόμμα και ασύνδετο σχήμα, άνω τελεία, διπλή τελεία, παύλα, διπλή παύλα, παρενθέσεις, αγκύλες, θαυμαστικό, ερωτηματικό, αποσιωπητικά, εισαγωγικά)

ΘΕΩΡΙΑ:

Το θαυμαστικό χρησιμοποιείται γενικά για να δώσει έμφαση στο συναίσθημα. Ειδικότερα, για να δηλώσει:

-          θαυμασμό:	Εξαιρετική η ερμηνεία του ρόλου!
-          έκπληξη από κάτι απίστευτο:	Οι αποφάσεις λήφθηκαν δια βοής!.
-          ειρωνεία:	Σπουδαίος πολιτικός !!!
-          απορία:	Τι παράξενη συμπεριφορά!
-          αμφισβήτηση:	Πιστεύεις κι εσύ τέτοια πράγματα!
-          αποφασιστικότητα:	Θέλω γράμματα! Αποκρίθηκε ο μικρός με αποφασιστικότητα.
-          ανησυχία:	Από την εκπομπή ρύπων όμως, κινδυνεύουν και οι υπαίθριες αρχαιότητες!

Τα εισαγωγικά χρησιμοποιούνται, για να δηλώσουν:

-          αποστασιοποίηση του γράφοντος από τα γραφόμενα, απαξίωση μιας έννοιας:	Περιορισμένα «κέρδη» άφησε στο λαό μας η μεταναστευτική πολιτική που ακολούθησε ως τώρα.
-          μεταφορική χρήση λέξης του κειμένου:	Γερή «γροθιά» δέχτηκε ο αθλητισμός προχθές την Κυριακή από τη δράση ταραχοποιών στοιχείων στα γήπεδα.
-          έμφαση:	Αρχίζω την κάθε μέρα μου προφέροντας τη λέξη «Ελευθερία».
-          αμφισβήτηση:	Έτσι, οι ντόπιοι πληθυσμοί σ’ αυτές τις χώρες του πλανήτη, έπεσαν θύματα της απληστίας των «πολιτισμένων» λευκών.
-          ειρωνεία :	Ο υπεύθυνος έφτασε στο χώρο με τη «συντροφιά» αστυνομικών δυνάμεων.

Μέσα σε εισαγωγικά τοποθετούνται λέξεις ή φράσεις:

-          που λαμβάνονται αυτούσιες από αλλού, ως ευθύς λόγος

-          είναι τίτλοι βιβλίων ή ονόματα π.χ. οργανισμών κτλ.  

-          είναι εξειδικευμένη – επιστημονική ορολογία.

Αποσιωπητικά (…)  Ως σχόλιο ο γράφων τα χρησιμοποιεί για να δηλώσει:

-          κάποιο υπονοούμενο:	Παρά τα όσα είχαν ανακοινωθεί, ο υπουργός δεν παραβρέθηκε στη συνάντηση των συνδικαλιστών…
-          στιγμιαία παύση της ανάγνωσης πριν από ένα στοιχείο του μηνύματος στο οποίο πρέπει ο αναγνώστης να εστιάσει την προσοχή του:	Γλώσσα είναι…ολόκληρος ο λαός σύμφωνα με τους Φλαμανδούς.
-          συγκίνηση:	Έφερε ξάφνου στο μυαλό του τους πολιτικούς κρατούμενους άλλων εποχών… κι ένιωσε παράξενα συντροφευμένος.
-          ντροπή, ειρωνεία:	Το μέτρο, κύρια φιλοσοφική αρχή των αρχαίων Ελλήνων, μας είναι πια ολωσδιόλου ξένο…τι να πει πια κανείς…
-          δισταγμό:	Η ατομική αντίσταση… ναι, να ηρωοποιείται, αλλά όχι να ιεροποιείται.
-          προβληματισμό:	Ο ντόπιος τουρίστας αντιμετωπίζεται από την τουριστική βιομηχανία ρατσιστικά…

Το ερωτηματικό μπορεί να δηλώνει: 

	ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
-          προβληματισμό:	Γιατί άραγε επιλέχτηκε μια εικόνα ως αφόρμηση και όχι ένα κείμενο;
-          προτροπή:	Δεν πρέπει οι νέοι να συμμετέχουν ενεργητικά στις κοινωνικές διαδικασίες;
-          ειρωνεία:	Τέτοια ανασφάλεια νιώθουμε πια ως εθνικό σύνολο;
-          αμφισβήτηση αξιοπιστίας μιας θέσης:	Είναι παιχνίδι η ζωή;
-          αμφιβολία:	Ο κατάλληλος (;) άνθρωπος στην κατάλληλη θέση.
-          διατύπωση ρητορικής ερώτησης, που ισοδυναμεί με έντονη κατάφαση ή άρνηση:	Δεν έχει πια αποδειχτεί ότι η συμμετοχή στην πολιτική ζωή είναι απαραίτητη;
-          πρόθεση του γράφοντος να αφυπνίσει/ να προβληματίσει τον αναγνώστη:	Δεν είναι καιρός να συνειδητοποιήσουμε ότι η βλάβη στο φυσικό περιβάλλον είναι παράλληλα και ηθική βλάβη;

10. Τι επιτυγχάνει – επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτήσεων;

ΘΕΩΡΙΑ: Με τη χρήση ερωτήσεων ο συγγραφέας

-          προβληματίζει τον αναγνώστη και κινητοποιεί τη σκέψη του

-          τον ευαισθητοποιεί σχετικά με το θέμα που πραγματεύεται

-          καθιστά τον αναγνώστη κοινωνό των προβληματισμών του (προσδίδεται χαρακτήρας διαλόγου – επικοινωνίας μεταξύ τους)

-          πολλές φορές οι ερωτήσεις βοηθούν το συντάκτη του κειμένου να προχωρήσει τη σκέψη του, με αποτέλεσμα να καθίσταται ευκολότερη για τον αναγνώστη η κατανόηση της πορείας ανάπτυξης του κειμένου

-          οι ερωτήσεις συμβάλλουν στην εξασφάλιση ενότητας και αλληλουχίας του κειμένου (προσδίδουν στο κείμενο συνοχή και συνεκτικότητα)

Προσοχή! Στην απάντηση πρέπει να γίνει συγκεκριμένη αναφορά και ανάλυση των σημείων του κειμένου.

Άνω τελεία

Σημειώνεται για να δηλώσει το τέλος ημιπεριόδου. Η ημιπερίοδος έχει μεν νοηματική αυτοτέλεια, όχι όμως και ολοκληρωμένο νόημα. Για να ολοκληρωθεί, είναι απαραίτητο και το τμήμα του λόγου που ακολουθεί. Με άνω τελεία χωρίζεται μια φράση όταν το δεύτερο μισό επεξηγεί ή έρχεται σε αντίθεση με το πρώτο.

Διπλή τελεία

Χρησιμοποιείται για:

-          να εισαγάγει παράθεμα

-          να εισαγάγει κατάλογο στοιχείων

-          να εισαγάγει γνωμικό, παροιμία κ.τ.λ.

-          να συνδέσει προτάσεις από τις οποίες η δεύτερη επεξηγεί την πρώτη ή είναι αποτέλεσμα της πρώτης ή ερμηνεύει την πρώτη

Κόμμα

Είναι ίσως το συχνότερο σημείο στίξης και χρησιμοποιείται:

-          σε ασύνδετο σχήμα

-          στην αρχή και το τέλος παρενθετικής πρότασης

-          πριν και μετά την κλητική προσφώνηση

-          στην παράθεση και την επεξήγηση

-          στις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις εκτός από τις ειδικές, τις ενδοιαστικές, τις πλάγιες ερωτηματικές και τις βουλητικές (όταν όμως αυτές χρησιμοποιούνται ως επεξηγήσεις, τότε το κόμμα μπορεί να σημειωθεί)

Παύλα

Χρησιμοποιείται για να δηλώσει:

-          την εναλλαγή προσώπων στο διάλογο

-          το διάστημα μεταξύ δυο ορίων

-          την ένωση στοιχείων

-          τη διάζευξη

Διπλή παύλα

Χρησιμοποιείται για την οριοθέτηση παρενθετικών σχολίων. Τα σχόλια αυτά είναι επεξηγηματικά ή συμπληρωματικά και θεωρούνται αρκετά χρήσιμα ώστε να συμπεριλαμβάνονται στα γραφόμενα.

Παρενθέσεις και Αγκύλες 

Σημειώνονται για να συμπεριλάβουν:

-          παραπομπές

-          πηγές παραθεμάτων

-          σχόλιο που επεξηγεί ή συμπληρώνει αλλά είναι επουσιώδες

  

11. Ύφος κειμένου: §        Εντοπισμός (και αιτιολόγηση χρήσης) στοιχείων ή φράσεων προφορικού λόγου και επαναδιατύπωση λέξεων με πιο επίσημο ύφος. §        Απόδοση λέξεων επίσημου ύφους με λέξεις που έχουν ανεπίσημο – απλό ύφος

ΘΕΩΡΙΑ: Γενικά, η ενσωμάτωση φράσεων ή στοιχείων προφορικού λόγου σε ένα κείμενο:

-          καθιστά περισσότερο κατανοητό το κείμενο, κάνοντας το ύφος του πιο απλό

-          προσδίδει αμεσότητα, ζωντάνια και παραστατικότητα

-          υποστηρίζει τις απόψεις του κειμενογράφου, εφόσον αναφέρεται στον προφορικό λόγο

Πολλές φορές η χρήση φράσεων ή στοιχείων προφορικού λόγου σε ένα κείμενο εξυπηρετεί και ειρωνικούς σκοπούς, όταν ο συγγραφέας επιδιώκει να στηλιτεύσει συγκεκριμένες συμπεριφορές ή στάσεις.

12. Τι επιτυγχάνει – επιδιώκει ο συγγραφέας / δοκιμιογράφος με τη χρήση του ευθέος λόγου;

ΘΕΩΡΙΑ: Με τη χρήση του ευθέος λόγου

-          ο λόγος αποκτά ποικιλία, αμεσότητα και ζωντάνια (αποφεύγεται η μονοτονία του πλάγιου λόγου ή της αφήγησης)

-          δίνεται (χωρίς σχόλια του συγγραφέα) κάποια άποψη, ώστε να μπορεί ο αναγνώστης να προβληματιστεί. Έτσι, αυξάνεται το κύρος, η αξιοπιστία και η πειστικότητα του κειμένου, αφού όσα μεταφέρονται, αποδίδονται ακριβώς όπως ειπώθηκαν.

-          εδραιώνεται σχέση επικοινωνίας και οικειότητας με τον αναγνώστη

Προσοχή! Στην απάντηση πρέπει να γίνει συγκεκριμένη αναφορά και ανάλυση των σημείων του κειμένου.

13. Τίτλος κειμένου §        Να διακρίνετε αν ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικός ή μεταφορικός. §        Να δώσετε έναν δικό σας τίτλο στο κείμενο (μεταφορικό ή κυριολεκτικό).

ΘΕΩΡΙΑ:

-          Ένας κυριολεκτικός τίτλος αποδίδει με σαφήνεια το περιεχόμενο του κειμένου και προϊδεάζει τον αναγνώστη. Οι κυριολεκτικοί τίτλοι προτιμώνται σε επιστημονικά κείμενα, καθώς έχουν ως στόχο τη μετάδοση γνώσεων για ένα συγκεκριμένο θέμα.

-          Ένας μεταφορικός τίτλος προσελκύει την προσοχή του αναγνώστη, αυξάνει το ενδιαφέρον του να διαβάσει το κείμενο και προδίδει λογοτεχνική αλλά και παιγνιώδη διάθεση από πλευράς κειμενογράφου.

14. Να εντοπίσετε ξενόγλωσσους όρους και να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

ΘΕΩΡΙΑ:

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ξενόγλωσσους όρους

-          όταν θέλει να αποδείξει ότι γνωρίζει την ορολογία ενός φαινομένου που μελετήθηκε από ξένους επιστήμονες (άρα είναι γνώστης της ξενόγλωσσης βιβλιογραφίας => προσδίδει κύρος στα γραφόμενά του)

-          όταν αναφέρεται σε ξενόγλωσσους τίτλους (π.χ. περιοδικών, εφημερίδων κτλ) ή κάνει παραπομπές

-          όταν θέλει να τεκμηριώσει την άποψη ότι οι ξενόγλωσσοι όροι έχουν εισβάλει στην ελληνική γλώσσα (χρησιμοποιεί δηλαδή παραδείγματα για να τεκμηριώσει την παρατήρησή του)

-          όταν θέλει να στηλιτεύσει, να ειρωνευτεί τη συνήθεια ορισμένων να χρησιμοποιούν ξενόγλωσσους όρους στο λεξιλόγιό τους

15. Να επισημάνεις σημεία που εντοπίζεται αγανάκτηση, σαρκασμός, ειρωνεία, χιούμορ.

  

Δ. Παραγωγή λόγου: (Μονάδες 50)