ΑΡΧΑΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ
ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
1η περίπτωση: Οι αρχαίες λέξεις έμειναν για πάντα στην αρχαία ελληνική γλώσσα: π.χ. γάρ, ἕνεκα, ὅδε …
2η περίπτωση: Οι αρχαίες λέξεις ήρθαν στο σήμερα
α) ήρθαν στο σήμερα, ως παγιωμένες εκφράσεις
π.χ. εν πάση περιπτώσει, εξ απαλών ονύχων (=από μικρή ηλικία), το γοργόν και χάριν έχει, κάνε και λίγο κράτει, ο νοών νοείτω …
β) ήρθαν στο σήμερα, διατηρώντας την αρχική τους σημασία
π.χ. θάλασσα, νοῦς, γῆ, ὁδός
γ) ήρθαν στο σήμερα, αλλάζοντας σημασία
π.χ. ἀγαθός = ο ενάρετος, ο γενναίος # αγαθός= ο ανόητος
παραιτοῦμαι = παρακαλώ # παραιτούμαι = υποβάλλω παραίτηση
ὑπουργός = βοηθός, δούλος # υπουργός = κυβερνητικός αξιωματούχος
δ) ήρθαν στο σήμερα και συνυπάρχουν με λέξεις της νέας ελληνικής
|
ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ |
ΣΤΗ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ |
ΛΕΜΕ ΔΗΛΑΔΗ |
|
ὄφθαλμός |
μάτι |
οφθαλμίατρος και όχι ματίατρος |
|
ὀδούς (τοῦ ὀδόντος) |
δόντι |
οδοντίατρος και όχι δοντίαντρος |
|
ὕδωρ |
νερό |
υδροφόρος και όχι νεροφόρος |
|
ἰχθύς |
ψάρι |
ιχθυοπωλείο και όχι ψαροπωλείο |
|
λεώς |
λαός |
λεωφορείο και όχι λαοφορείο |
|
ἵππος |
άλογο |
ιππόδρομος και όχι αλογόδρομος |
|
πύρ |
φωτιά |
πυροσβέστης και όχι φωτιασβέστης |
|
ὅρος |
βουνό |
ορειβάτης και όχι βουνοβάτης |
Η συνύπαρξη νέων ελληνικών λέξεων με τύπους της αρχαίας ελληνικής φαίνεται επίσης:
▪ στα ονόματα οδών και πλατειών: π.χ. οδός Εδέσσης, οδός Λαρίσης, πεδίον του Άρεως, πλατεία Αριστοτέλους κ.ά.
▪ στα επώνυμα των γυναικών: π.χ. Μαρία Αβραμίδου (γενική πτώση), Ελένη Παπαδοπούλου (γενική πτώση) κ.ά.
Η ΔΑΣΕΙΑ ΖΕΙ ΑΝΑΜΕΣΑ ΜΑΣ !!!
1η απόδειξη: Οι δασυνόμενες λέξεις έχουν περάσει στην αγγλική γλώσσα με Η,h
Ἕλλάς Hellas
ἱστορία history
Ὅμηρος Homer
Ἡρακλῆς Hercules
ἥρως hero
Ἕλένη Hellen
2η απόδειξη:
|
|
ψιλά |
μέσα |
δασέα |
|
ουρανικά |
κ |
γ |
χ |
|
χειλικά |
π |
β |
φ |
|
οδοντικά |
τ |
δ |
θ |
Στην αρχαία ελληνική γλώσσα, όταν ένα ψιλό σύμφωνο συναντούσε δασεία, τρεπόταν στο αντίστοιχο δασύ σύμφωνο. Αυτό εξακολουθεί να υφίσταται και στη νέα ελληνική γλώσσα:
ὕποπτος κακός + ύποπτος = καχύποπτος
ὅπλον, ὁπλίζω από + οπλίζω = αφοπλίζω
ἱερός κατά + ιερός = καθιερώνω
ὑπουργός πρώτος + υπουργός = πρωθυπουργός
Ένας τρόπος για να διαπιστώσουμε ποιες λέξεις γράφονταν με δασεία είναι να τις συνθέσουμε με τις προθέσεις αντί, από, επί, κατά, υπό, μετά.
Δοκίμασε να βρεις ποιες από τις παρακάτω λέξεις γράφονταν με δασεία!
ίππος ορίζω όσιος
οικία εθνικός αίτιος
οδός αρμόζω αίμα
ήλιος αίρεση άγιος
υστερώ ουσία υγιεινός
