ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ (2020 ΝΕΟ ΣΥΣΤΗΜΑ)

Έχει αξία η Επιστήμη;

Τελευταία διαρκώς πληθαίνουν αυτοί που υπογραμμίζουν τον αντιφατικό ρόλο της επιστήμης στη ζωή των ανθρώπων. Οι επιστήμονες με τις ανακαλύψεις τους έχουν επιμηκύνει τη ζωή μας, έχουν νικήσει ασθένειες, έχουν προσφέρει ανεπανάληπτες εμπορικές και σεξουαλικές ελευθερίες, έχουν θέσει στο περιθώριο ημιθέους και δαίμονες και αποκάλυψαν έναν κόσμο πιο περίπλοκο και θαυμαστό από οτιδήποτε έχει παραγάγει η ανθρώπινη φαντασία. Υπάρχουν, όμως, νέα προβλήματα σε αυτή την περίεργη μορφή παραδείσου που έχει δημιουργήσει η επιστήμη καθώς επίσης και νέα ερωτήματα σχετικά με το αν διαθέτει τη στήριξη του κοινού, προκειμένου να μπορέσει να αντιμετωπίσει τις μελλοντικές προκλήσεις των ασθενειών, της ρύπανσης, της ασφάλειας, της εκπαίδευσης, της διατροφής, της ύδρευσης και της πολεοδομικής επέκτασης.

Η κοινή γνώμη έχει αρχίσει να φοβάται τις πιθανές συνέπειες τής χωρίς έλεγχο επιστήμης και τεχνολογίας σε πεδία όπως ο βιολογικός πόλεμος, το «φαινόμενο του θερμοκηπίου», η πυρηνική ενέργεια και η αύξηση των πυρηνικών όπλων. Οι τριβές στις σχέσεις επιστημόνων και κοινής γνώμης έχουν θέσει νέους φραγμούς στην έρευνα σχετικά με τους παθογόνους μικροοργανισμούς και την ανθρώπινη κλωνοποίηση.

Υπήρξε εποχή κατά την οποία η σημασία της επιστήμης για το μέσο άνθρωπο ήταν τεράστια και η επιστήμη ήταν αξιοσέβαστη. Κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα, οι πρόοδοι της επιστήμης στη διατροφή, στη δημόσια υγεία και στην ιατρική βοήθησαν στο να αυξηθεί το προσδόκιμο όριο επιβίωσης στις δυτικές κοινωνίες κατά 30 χρόνια (χονδρικά από τα 50 στα 80 χρόνια). Δεν είναι απορίας άξιον το ότι από το 1950 ως το 1990 ο πληθυσμός της Γης υπερδιπλασιάστηκε φτάνοντας τα 6 δισεκατομμύρια. Η αποκωδικοποίηση, εξάλλου, του ανθρώπινου γονιδιώματος οδήγησε τους βιολόγους σε καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο δουλεύει ο ανθρώπινος οργανισμός και δημιούργησε νέες ελπίδες για την αντιμετώπιση ασθενειών που παραμένουν αθεράπευτες, όπως είναι ο καρκίνος και ο διαβήτης. Αντιστοίχως, οι φυσικοί ανέπτυξαν την ψηφιακή τεχνολογία και έστειλαν τον άνθρωπο στο φεγγάρι, ενώ ταυτόχρονα δημιούργησαν την υποδομή για την παρατήρηση των πλανητών. «Για πολλούς ανθρώπους η ζωή έγινε ευκολότερη σε πολλά επίπεδα» αναφέρει ο James Watson¹.

Ταυτόχρονα, όμως, νέα και πολύ σοβαρά προβλήματα δημιουργήθηκαν : η όξινη βροχή, οι περιβαλλοντικές τοξίνες, τα πυρηνικά απόβλητα, το «φαινόμενο του θερμοκηπίου», η τρύπα του όζοντος, η τρομακτική καταστροφή δύο διαστημικών λεωφορείων κ.τ.λ. Όλα αυτά έχουν συμβάλει στην ανάπτυξη ενός σκεπτικισμού του κοινού απέναντι στις δυνατότητες της επιστήμης. Επιπροσθέτως, παρά την εκρηκτική ανάπτυξη των βιολογικών επιστημών, ο καρκίνος κοστίζει κάθε χρόνο πολλές ανθρώπινες ζωές και η άνθηση της βιοτεχνολογίας² έχει τροφοδοτήσει φόβους για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς. Ακόμη, οι πρόσφατες πρόοδοι στην κλωνοποίηση έχουν κάνει πολλούς να διερωτώνται αν η επιστημονική πρόοδος συντελείται εις βάρος της ιερότητας της ανθρώπινης ζωής.

Η ύπαρξη, βέβαια, όλων αυτών των προβλημάτων κάνει το σημερινό άνθρωπο επιφυλακτικό για την αξία των επιστημονικών επιτευγμάτων. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν επιστήμονες οι οποίοι με πάθος επιδίδονται στην επιστημονική έρευνα και ονειρεύονται να προωθήσουν την επιστημονική πρόοδο και να θεωρηθούν πρωτοπόροι.

Αν ληφθεί υπόψη, όμως, η άποψη του Jacob Bronowski³ ότι «το να αδιαφορεί μια κοινωνία ή ένας λαός για την επιστήμη είναι σαν να περπατά με ανοιχτά μάτια προς τη σκλαβιά», τίθεται ως ζητούμενο οι επιστήμονες να αναδέχονται την κοινωνική ευθύνη και να υπηρετούν με την ερευνητική εργασία τους ό,τι ανεβάζει το επίπεδο (πνευματικό και βιοτικό) του λαού και εξασφαλίζει, κατά συνέπεια, το σεβασμό της κοινωνίας προς την επιστήμη και την επιστημονική αλήθεια.

W. Broad και J. Glanz, εφημ. Το Βήμα, 28/12/2003

1. O Τζέιμς Γουάτσον (James Watson) Αμερικανός μοριακός βιολόγος, γενετιστής και ζωολόγος, περισσότερο γνωστός για την ανακάλυψη της δομής του DNA σε συνεργασία με τον Φράνσις Κρικ το 1953.

2. βιοτεχνολογία: η χρησιμοποίηση ζωντανών οργανισμών ή άλλων βιολογικών συστημάτων για την παραγωγή βιολογικών προϊόντων χρήσιμων στον άνθρωπο.

3. Jacob Bronowski: Βρετανός μαθηματικός και ιστορικός

Α1.     Να γράψετε στο τετράδιό σας περίληψη του κειμένου χωρίς δικά σας σχόλια (100-120 λέξεις).

Β1.     Αφού μελετήσετε όλο το κείμενο, να προσδιορίσετε αν το ερώτημα του τίτλου απαντάται από τους αρθρογράφους. (70-80 λέξεις)

Β2.    Υπήρξε εποχή κατά την οποία η σημασία της επιστήμης για το μέσο άνθρωπο ήταν τεράστια και η επιστήμη ήταν αξιοσέβαστη. (3^η παράγραφος) Ποιους τρόπους επιλέγουν οι αρθρογράφοι, για να τεκμηριώσουν την παραπάνω φράση; Να αξιολογήσετε την πειστικότητά τους.

Β3.     Σε μια παράγραφο 60-70 λέξεων να σχολιάσετε την παρακάτω άποψη: "Το να αδιαφορεί μια κοινωνία ή ένας λαός για την επιστήμη είναι σαν να περπατά με ανοιχτά μάτια προς τη σκλαβιά".

Β4.     Οι επιστήμονες με τις ανακαλύψεις τους έχουν επιμηκύνει τη ζωή μας, έχουν νικήσει ασθένειες, έχουν προσφέρει ανεπανάληπτες εμπορικές και σεξουαλικές ελευθερίες, έχουν θέσει στο περιθώριο ημιθέους και δαίμονες και αποκάλυψαν έναν κόσμο πιο περίπλοκο και θαυμαστό από οτιδήποτε έχει παραγάγει η ανθρώπινη φαντασία.

           

Να ξαναγράψετε το παραπάνω απόσπασμα ξεκινώντας με τη φράση «Από τους επιστήμονες με τις ανακαλύψεις τους ….». Ποιες αλλαγές παρατηρείτε στο ύφος του κειμένου;

Β5.  όμως, προκειμένου να, εξάλλου, ταυτόχρονα, βέβαια, Από την άλλη πλευρά: Τι δηλώνουν οι παραπάνω διαρθρωτικές λέξεις/φράσεις; Να τις αντικαταστήσετε με συνώνυμες ώστε να διατηρείται η σχέση συνοχής.

Β6.    Να εντοπίσετε δύο σημεία στα οποία επιλέγεται το ασύνδετο σχήμα και να προσδιορίσετε το επικοινωνιακό αποτέλεσμα που επιτυγχάνεται σε κάθε περίπτωση. 

Δ1.     Ορίστηκες εκπρόσωπος του Λυκείου σου για την εκδήλωση που οργάνωσε η Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του νομού σου με θέμα "Επιστημονική έρευνα και κοινωνική ευθύνη". Διατύπωσε το κείμενο-ομιλία (400 λέξεις) που θα παρουσιάσεις σε ακροατήριο νέων της ηλικίας σου, προσδιορίζοντας το χρέος των επιστημόνων απέναντι στην κοινωνία. Επίσης, να αναπτύξεις τις προϋποθέσεις με τις οποίες οι επιστήμονες καθίστανται ικανοί να ανταποκρίνονται στον κοινωνικό τους ρόλο.

Δ2.    Στην τελετή αποφοίτησης του σχολείου σας ως υποψήφιοι/ες φοιτητές/τριες και μελλοντικοί/κές επιστήμονες εκφωνείτε μια ομιλία 400 λέξεων στην οποία εστιάζετε σε δύο άξονες:

α) στον ρόλο της επιστήμης στην αντιμετώπιση των σημαντικότερων, κατά τη γνώμη σας, σύγχρονων προβλημάτων και

β) στα ηθικά εφόδια του επιστήμονα που θα του επιτρέψουν να υπηρετήσει αυτό τον στόχο.