ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 2019 (ΔΙΑΛΟΓΟΣ)

Μονόλογος περί διαλόγου

[...] Όλοι σήμερα μιλάνε για διάλογο, στην κυριολεξία του και μεταφορικά. Στο ιδιωτικό και στο δημόσιο επίπεδο κανένας δεν βρίσκεται που να μην τον διεκδικεί και να μην εξαίρει τις αρετές του. Φτάνει έτσι ν' αναρωτιέται ο γεμάτος καλή θέληση αφελής πώς διάβολο γίνεται σε μιαν εποχήν τόσο παθιασμένη για διάλογο, να συνεννοούνται τόσο λίγο οι άνθρωποι μεταξύ τους.

Είναι σαν να ξεχνάμε την πασίδηλη¹ ανθρώπινη διπροσωπία: Όποιος διατυμπανίζει την επιθυμία του για διάλογο, δεν θα πει και πως τον επιθυμεί · μπορεί έτσι να μεταμφιέζει την εγωλατρική του προσήλωση στον μονόλογο. Προτείνω τον διάλογο μπορεί να σημαίνει: γυρεύω -με πρόσχημα τη συνδιάλεξη– ακροατές · έχω πεποίθηση στη ρητορική μου δεινότητα ή στην δικολαβική² μου ευελιξία και δεν μου κακοφαίνεται να εξασφαλίσω μιαν εύκολη νίκη· σε αποκαλώ συνομιλητή μου αλλά σε κρατάω κάτω από την απειλή της εξουσίας μου: αν σου βαστάει, πες ό,τι πιστεύεις! Η τελευταία τούτη ποικιλία είναι η πασίγνωστη στο διεθνές επίπεδο «συνεννόηση», όπου ο ένας από του δύο συνομιλητές εκφράζεται από θέση ισχύος. Ο σύγχρονος κόσμος δεν κατορθώνει να συνεννοηθεί, γιατί κάνει κατάχρηση αυτής της τακτικής.

Διάλογος δεν υπάρχει (για να πούμε τ' αυτονόητα) παρά μόνον ανάμεσα σε ίσων δικαιωμάτων συνομιλητές. Όταν ο ένας κρατάει στο χέρι του τον κεραυνό κι ο άλλος βρίσκεται όρθιος, ελάχιστος σαν υπόδικος μπροστά στο βάθρο της εξουσίας, ο διάλογος, ακόμη κι αν προτείνεται, είναι φενάκη.³ Ο εξουσιαστής, στη χειρότερη περίπτωση, ξεγελάει τον εαυτό του αν νομίζει πως θ' ακούσει την αλήθεια. Η θέση του άλλωστε είναι διπλά ψεύτικη: αν τύχει να βρει αντίκρυ του έναν παλαβό, έναν άνθρωπο παράτολμο, που θα του πει την αλήθεια, θα είναι υποχρεωμένος, για λόγους κύρους, να τον κατακεραυνώσει. Στην περίπτωση τούτη, ο ειλικρινής καταδικάζεται ως αυθάδης. Αν πάλι ο σε μειονεκτική θέση συνομιλητής το γυρίσει, για λόγους άμυνάς του, στην πονηρή κολακεία, ο σε πλεονεκτική θέση δεν θα μάθει ποτέ την αλήθεια. Δέσμιος της εξουσίας του, θα χρειαστεί τότε, για να ξέρει πού βρίσκεται –πράγμα αναγκαίο για την ασφάλειά του– να χρησιμοποιεί επαγγελματίες πληροφοριοδότες, ν' ακούει καταδότες, διαβολείς, συκοφάντες, ή, αντίθετα, κόλακες που τον ξεγελάνε, για να του φαίνονται αρεστοί. Όπου δεν υπάρχει φυσικός διάλογος, υπάρχει όργιο κατασκοπίας. [...] Ακόμα και σε καθεστώτα φιλελεύθερα, όταν ιδίως είναι «ισχυρά», ο κυβερνήτης δύσκολα μαθαίνει την αλήθεια για το λαϊκό φρόνημα. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος έχασε τις εκλογές του 1920, ενώ το κομματικό περιβάλλον τον διαβεβαίωνε πως θα τις κερδίσει με τρόπο θριαμβευτικό ύστερα από τόσες εθνικές νίκες.

Αυτά στο επίπεδο της εξουσίας. Έχουμε, όμως, και το ανεπίσημο επίπεδο, όχι μόνο το ιδιωτικό, αλλά το δημόσιο! Διάλογος ιδεολογικός, διάλογος διαπραγματευτικός, διάλογος πνευματικός. Καμία εποχή δεν έχει οργανώσει τόσους διάλογους όσους η δική μας. Είναι μια έμμεση ομολογία πόσο δύσκολο το βρίσκει να συνεννοηθεί.

Η ζωή εμφανίζεται ως πεδίο διαμάχης. Χωρίς αυτόν της τον αντιθετικό χαρακτήρα, που ορίζει τον δυναμισμό της, θα έφτανε στην αυτοαναίρεση. Ο διάλογος είναι μια ειρηνική προστριβή, συμφωνημένα πλαισιωμένη, περιορισμένη από θετούς κανόνες, καθώς μια αθλοπαιδιά. Αν παραβώ τους κανόνες του ποδοσφαίρου, αυτό που θα διεξαχθεί στο γήπεδο δεν θα είναι πια ποδοσφαιρική συνάντηση · θα είναι συμφυρμός και συμπλοκή άμορφη και πρωτόγονη. Αλλά η αθλοπαιδιά δεν αποβλέπει σε τίποτα πέρα από τον εαυτό της, δεν είναι μέσο, είναι σκοπός. Ο διάλογος εμφανίζεται ως μέσο: Θέλω, με μέσο τον διάλογο, να φτάσω κάπου, σε κάτι που τον υπερβαίνει: σε μια συνεννόηση των ανθρώπων μεταξύ τους, ή, πολύ περισσότερο, στην από κοινού αποκάλυψη κάποιας αλήθειας. […]

Κανένας μας δεν έχει το δικαίωμα να προεξοφλήσει το μέλλον. Διαλεγόμαστε και θα διαλεγόμαστε επίμονα, ασταμάτητα, γιατί αυτό μας είναι ανάγκη ζωτική, συστατικό μας πάθος. Ο πλησίον δεν είναι μόνο Κόλαση, όπως το έχει πει ο Σάρτρ, είναι και Παράδεισος: ο μόνος μας απτός Παράδεισος. Ποιος ποτέ φαντάστηκε τον Παράδεισο σαν ερημιά, δίχως συγκατοίκους; Άθλημα που μας έχει προταθεί ο διάλογος, θα εμπνέει πάντοτε κάθε ευγενική προσπάθεια να ξεπεραστεί η φυλάκιση μέσα στον εαυτό μας.

(Άγγελος Τερζάκης  «Κρίση και έλεγχος της εποχής μας»)

¹ πασίδηλος: ο φανερός σε όλους, ο πολύ γνωστός

² δικολαβικός: που χρησιμοποιεί σοφιστικά επιχειρήματα, χωρίς επιστημονική βάση

³ φενάκη: περούκα, μεταφορικά: απάτη, ψευδαίσθηση

Α1.       Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του παραπάνω κειμένου σε 100-120 λέξεις.

Μονάδες 25

Β1.   Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, το περιεχόμενο των παρακάτω προτάσεων, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη:

1.      Ο συγγραφέας αναφέρεται στην αντίφαση ανάμεσα στη διακηρυγμένη θέληση για διάλογο και στην πρακτική αναίρεσή του.

2.      Όποιος προτείνει τον διάλογο, στην πραγματικότητα αναζητά με τεχνάσματα τη νίκη σε βάρος των συνομιλητών του.

3.      Ο διάλογος είναι εφικτός μόνο όταν οι συνομιλητές είναι ισότιμοι.

4.      Ο διάλογος είναι ταυτόχρονα σκοπός και μέσο για την αποκάλυψη της αλήθειας.

5.      Μέσω του δοκιμίου εκφράζεται η απαισιοδοξία του συγγραφέα για το μέλλον του διαλόγου.

Μονάδες 10

Β2.α.  Να εντοπίσετε δύο τρόπους ανάπτυξης της τρίτης παραγράφου και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με στοιχεία του κειμένου.

Μονάδες 4

Β2.β.   Να εντοπίσετε έναν τρόπο πειθούς στο κείμενο που σας δόθηκε (μονάδα 1) και να αξιολογήσετε τη χρήση του από τον συγγραφέα. (μονάδες 3)

Μονάδες 4

Β3.α.   Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις αντικαθιστώντας τις υπογραμμισμένες λέξεις με μια αντώνυμη.

1.    …κανένας δεν βρίσκεται που να μην εξαίρει τις αρετές του διαλόγου …

2.    Όποιος διατυμπανίζει την επιθυμία του για διάλογο…

3.    Αν παραβώ τους κανόνες του ποδοσφαίρου…

4.    …κάθε ευγενική προσπάθεια να ξεπεραστεί η φυλάκιση μέσα στον εαυτό μας.

Μονάδες 4

Β3.β.   Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις αντικαθιστώντας τις λέξεις που είναι τυπωμένες με έντονη γραφή με μια συνώνυμη.  

1.    …έχω πεποίθηση στη ρητορική μου δεινότητα …

2.    Είναι μια έμμεση ομολογία πόσο δύσκολο το βρίσκει να συνεννοηθεί.

3.    Αλλά η αθλοπαιδιά δεν αποβλέπει σε τίποτα πέρα από τον εαυτό της…

4.    Κανένας μας δεν έχει το δικαίωμα να προεξοφλήσει το μέλλον.

Μονάδες 4

Β4.α.   Να εξηγήσετε τη χρήση των εισαγωγικών και της άνω τελείας στις παρακάτω φράσεις:

-      Η τελευταία τούτη ποικιλία είναι η πασίγνωστη στο διεθνές επίπεδο «συνεννόηση» όπου ο ένας από του δύο συνομιλητές εκφράζεται από θέση ισχύος. (2^η παράγραφος) (μονάδες 2)

-      Αν παραβώ τους κανόνες του ποδοσφαίρου, αυτό που θα διεξαχθεί στο γήπεδο δεν θα είναι πια ποδοσφαιρική συνάντηση · θα είναι συμφυρμός και συμπλοκή άμορφη και πρωτόγονη. (5^η παράγραφος) (μονάδες 3)

Μονάδες 5

Β4.β.   Έτσι, όταν, ενώ, καθώς: Να εξηγήσετε τη χρήση των παραπάνω διαρθρωτικών λέξεων από τον συγγραφέα.

Μονάδες 4

Γ1.   Σε ομιλία 500-600 λέξεων που θα γράψετε για να εκφωνήσετε σε εκδήλωση του σχολείου σας, με θέμα τον διάλογο στη σύγχρονη εποχή, να εκθέσετε:

α) τα χαρακτηριστικά του γνήσιου και εποικοδομητικού διαλόγου, όπως εσείς τον αντιλαμβάνεστε,

β) την άποψή σας σχετικά με τον ρόλο του διαλόγου στη διδακτική διαδικασία και, ευρύτερα, στη σχολική ζωή.

Μονάδες 40

Περίληψη:

Θεματικό Κέντρο: Ο ψευδεπίγραφος διάλογος σε επίπεδο εξουσίας και τα χαρακτηριστικά του γνήσιου διαλόγου. (1)

Νοηματικοί άξονες:

1^η παρ.             Διαπίστωση: Παρά τη διακηρυγμένη επιθυμία για διάλογο, είναι δυσχερής η συνεννόηση. (1)

2^η παρ.             Όποιος επιδιώκει τον διάλογο, δεν σημαίνει ότι τον επιθυμεί πραγματικά. (1) Ενδεχομένως, επιζητεί ή επίδειξη της ρητορικής του ικανότητας (0,5) ή επιβολή της εξουσίας του => αποτυχία συνεννόησης (0,5)

3^η παρ.             Ο διάλογος προϋποθέτει ισότιμους συνομιλητές. (1) Στο επίπεδο της εξουσίας, ο εξουσιαστής    είτε δεν ανέχεται την αλήθεια (αλήθεια = αυθάδεια) (1) είτε περιστοιχίζεται από κόλακες => καταφεύγει σε κατασκοπία για την εύρεση της αλήθειας (1)

4^η παρ.             Σε ανεπίσημο επίπεδο, το πλήθος των διαλόγων αποδεικνύει τη δυσκολία συνεννόησης. (1)

5^η παρ.             Ο διάλογος έχει θεσμοθετημένους κανόνες (1)  και είναι μέσο - όχι σκοπός – (1) για τη συνεννόηση (0,5) και την εύρεση της αλήθειας. (0,5)

6^η παρ.             Οι άνθρωποι θα επιζητούν τον διάλογο στο διηνεκές ως προσπάθεια αποφυγής της μοναξιάς τους. (1)