ΘΕΜΑΤΑ ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2017

ΚΕΙΜΕΝΟ:

Ο πειρασμός της εξουσίας

Θεωρώ ότι υπάρχουν τρεις κατηγορίες λόγων που κάνουν πολλούς ανθρώπους να ποθούν την πολιτική εξουσία και, όταν την αποκτούν, να δυσκολεύονται πολύ να την εγκαταλείψουν. Κατά πρώτο λόγο, οι άνθρωποι ωθούνται προς την πολιτική από τα οράματά τους για μια καλύτερη κοινωνική διάταξη, από την πίστη τους σε ορισμένα, καλώς ή κακώς εννοούμενα, ιδανικά και αξίες και από την ανάγκη, ή την ακατάσχετη ορμή, να αγωνιστούν γι' αυτά και να τα κάνουν πραγματικότητα. Κατά δεύτερο λόγο, τους οδηγεί πιθανώς μια φυσιολογική σε κάθε άνθρωπο επιθυμία να επισφραγίσουν μέσα από την εξουσία την ύπαρξή τους και να βεβαιωθούν για την αξία τους. Στην τρίτη κατηγορία λόγων ανήκουν τα ποικίλα προνόμια τα οποία αναγκαστικά συνοδεύουν τη ζωή ενός πολιτικού, ακόμη και στα δημοκρατικότερα καθεστώτα.

Αυτοί οι τρεις λόγοι περιπλέκονται πάντοτε μεταξύ τους και πολλές φορές είναι σχεδόν αδύνατον να καθορίσουμε ποιος από τους τρεις υπερισχύει. Εγώ τουλάχιστον δεν γνωρίζω πολιτικό που να καταδέχεται να ομολογήσει στον κόσμο, ή έστω και στον εαυτό του, ότι επιδιώκει ένα αξίωμα μόνο και μόνο για να δώσει στον εαυτό του την επισφράγιση της αξίας του ατόμου του ή –ακόμη χειρότερα– ότι το μόνο που επιθυμεί είναι να γευτεί τα προνόμια της εξουσίας. Αντίθετα, όλοι επαναλαμβάνουμε, ξανά και ξανά, ότι εκείνο που επιδιώκουμε δεν είναι η εξουσία καθεαυτή παρά μόνον ορισμένες γενικότερες αξίες και ότι η ευθύνη απέναντι στο σύνολο είναι το μοναδικό πρόσταγμα που μας κάνει να επωμιστούμε το βαρύ φορτίο του αξιώματος μας.

Είμαι από εκείνους που βλέπουν την παραμονή τους στο πολιτικό αξίωμα ως έκφραση του αισθήματος ευθύνης, του αισθήματος χρέους, ακόμη και ως ένα είδος θυσίας. Όσο, όμως, παρατηρώ άλλους πολιτικούς, τους οποίους γνωρίζω καλά και που διατείνονται ακριβώς τα ίδια, νιώθω την ανάγκη να θέτω, ξανά και ξανά, στον εαυτό μου το ερώτημα: Μήπως και εγώ, παρ' όλα αυτά, αρχίζω να παραπλανώ τον εαυτό μου; Μήπως και στη δική μου περίπτωση πρόκειται περισσότερο για μια ανομολόγητη επιθυμία να βεβαιωθώ πως κάτι σημαίνω, παρά για αγνή προσφορά για το καλό του συνόλου;

Ιδιαίτερη προσοχή αξίζουν οι λόγοι της τρίτης κατηγορίας που ανέφερα, δηλαδή η επιδίωξη των προνομίων που συνεπάγεται η κατάκτηση της εξουσίας ή απλά και μόνο ο εθισμός σ' αυτά τα προνόμια. Είναι άκρως ενδιαφέρον να παρατηρεί κανείς το πόσο διαβολικός είναι ο πειρασμός της εξουσίας σ' αυτή τη συγκεκριμένη σφαίρα. Το φαινόμενο είναι ιδιαίτερα έντονο, όταν βρεθούν ξαφνικά στην εξουσία εκείνοι από εμάς που ποτέ δεν είχαν στα χέρια τους καμία εξουσία και πάντοτε με πολύ θάρρος κατήγγελλαν τα προνόμια των ιθυνόντων, διότι αυτά ήταν η αιτία να μεγαλώνει ολοένα το χάσμα ανάμεσα στους ίδιους και όλους τους άλλους.

Εμείς οι ίδιοι, λοιπόν, χωρίς να το θέλουμε φυσικά, αρχίζουμε να μοιάζουμε, πολλές φορές επικίνδυνα, με αυτούς ακριβώς τους κατακριτέους προκατόχους μας. Τι συμβαίνει, λοιπόν; Πηγαίνω σε επιλεγμένο γιατρό, δεν είμαι αναγκασμένος να οδηγώ το αυτοκίνητό μου και ο οδηγός δεν είναι αναγκασμένος να κινείται με βήμα σημειωτόν μέσα στο κέντρο της Πράγας. Δεν αναγκάζομαι να μαγειρεύω, ούτε να τρέχω να προμηθεύομαι τρόφιμα. Ακόμη και το τηλέφωνο το παίρνουν άλλοι, όταν θέλω να μιλήσω με κάποιον. Δηλαδή, βρέθηκα σ' έναν κόσμο προνομίων, εξαιρέσεων, ευνοιών, σ' ένα κόσμο όπου οι ευνοούμενοι δεν θυμούνται πια πόσο κοστίζει το εισιτήριο του τραμ ή το βούτυρο, πώς ψήνεται ο καφές, πώς οδηγούν αυτοκίνητο ή πώς τηλεφωνούν. Βρίσκομαι, λοιπόν, στο κατώφλι εκείνου ακριβώς του κόσμου της αφρόκρεμας που όλη μου τη ζωή επέκρινα.

Και το χειρότερο, όλα τούτα έχουν την αλεξίσφαιρη λογική τους. Θα ήμουν γελοίος και αξιοκαταφρόνητος αν έχανα σημαντικότατες για τα συμφέροντα της χώρας μου διαπραγματεύσεις αναλώνοντας τον προεδρικό μου χρόνο στον προθάλαμο του οδοντιάτρου, σε ουρές στο κρεοπωλείο, σε απεγνωσμένες προσπάθειες να σταματήσω ένα ταξί. Πού σταματά όμως η λογική και η αντικειμενική αναγκαιότητα και αρχίζουν οι δικαιολογίες; Πού σταματά το συμφέρον της πατρίδας και αρχίζει η χαρά των καθολικευμένων προνομίων;

Το συμπέρασμα από όλα αυτά οπωσδήποτε δεν είναι ότι ο άνθρωπος δεν πρέπει να ασχολείται με την πολιτική, επειδή η πολιτική είναι εξ ορισμού ανήθικη. Το συμπέρασμα είναι άλλο: η πολιτική είναι ένα πεδίο ανθρώπινης δράσης που απαιτεί αυξημένες ικανότητες ως προς το αίσθημα του ήθους, τη δυνατότητα κριτικής αυτοσυλλογής, την πραγματική ευθύνη, την καλαισθησία και τη διακριτικότητα, την ικανότητα διείσδυσης στην ψυχή του συνανθρώπου, το αίσθημα του μέτρου, την ταπεινότητα. Με την πολιτική θα έπρεπε να ασχολούνται μόνο άνθρωποι ιδιαίτερα προσεκτικοί στο δέλεαρ υπαρξιακής αυτοεπιβεβαίωσης που φέρει μαζί της η πολιτική εξουσία. Δεν ξέρω καθόλου αν ανήκω στους ανθρώπους αυτούς. Το μόνο που ξέρω είναι ότι θα έπρεπε να ανήκω σ' αυτούς, εφόσον δέχθηκα το αξίωμά μου.

 Βάτσλαβ Χάβελ,¹

Από τον ημερήσιο Τύπο (διασκευή)

¹ Ο Βάτσλαβ Χάβελ (Vaclav Havel), Τσέχος συγγραφέας, αγωνίστηκε εναντίον του ολοκληρωτικού καθεστώτος της χώρας του, πριν την πτώση του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» στην Ανατολική Ευρώπη. Ήταν ο τελευταίος πρόεδρος της Τσεχοσλοβακίας και πρώτος Πρόεδρος της Τσεχίας, από το 1993 ως το 2003.

Α1.    Να γράψετε την περίληψη του παραπάνω κειμένου σε 100-120 λέξεις.

Μονάδες 25

Β1.    Για καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις να γράψετε στο τετράδιό σας το αντίστοιχο γράμμα της πρότασης και δίπλα την ένδειξη ΣΩΣΤΟ ή ΛΑΘΟΣ, σύμφωνα με το κείμενο.

α.       Μόνο σε αντιδημοκρατικά καθεστώτα οι πολιτικοί απολαμβάνουν προνόμια.

β.       Η παρατήρηση της συμπεριφοράς άλλων πολιτικών ωθεί τον συγγραφέα σε διαρκή αυτοέλεγχο.

γ.       Ο συγγραφέας πριν αναλάβει την εξουσία θεωρούσε ότι τα προνόμια ευθύνονται για το συνεχώς διευρυνόμενο χάσμα των πολιτικών με τους πολίτες.

δ.       Ο συγγραφέας αντιλαμβάνεται την ανάγκη ύπαρξης των προνομίων, χωρίς να είναι σε θέση να διευκρινίσει αν πρόκειται για αντικειμενική αναγκαιότητα ή δικαιολογία.

ε.       Οι άνθρωποι δεν πρέπει να ασχολούνται με την πολιτική, επειδή η πολιτική είναι εξ ορισμού ανήθικη.

Μονάδες 10

Β2.    α. Να εντοπίσετε δύο (2) διαφορετικούς τρόπους πειθούς στο κείμενο, τεκμηριώνοντας την απάντησή σας με στοιχεία του κειμένου. (μονάδες 6)

         

β. Να καταγράψετε τον τρόπο ανάπτυξης της πρώτης παραγράφου, αιτιολογώντας την απάντησή σας. (μονάδες 2)

Μονάδες 8

Β3.    α. Να δώσετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: ακατάσχετη, πιθανώς, επισφράγιση, επωμιστούμε, διατείνονται, αναλώνοντας (μονάδες 6).

β. Να δώσετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: αποκτούν, προνόμια, ανομολόγητη, διακριτικότητα, (μονάδες 4).

Μονάδες 10

Β4.    α. Ποια νοηματική σχέση δηλώνουν οι παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις; (μονάδες 4)

όταν            (1^η παράγραφος)

όμως           (3^η παράγραφος)

δηλαδή       (4^η παράγραφος)

εφόσον       (7^η παράγραφος)

β. Ο συγγραφέας σε πολλά σημεία του κειμένου του χρησιμοποιεί το πρώτο ενικό πρόσωπο. Ποιους επικοινωνιακούς σκοπούς προσπαθεί να επιτύχει; (μονάδες 3)

Μονάδες 7

Γ1.     Σε λίγες μέρες τα παιδιά της ηλικίας σας αφήνουν πίσω τους το σχολείο και γίνονται ενήλικοι πολίτες αυτής της χώρας με δικαίωμα ψήφου. Με αφορμή αυτό το γεγονός, να συνθέσετε ένα άρθρο (500-600 λέξεων) για τη σχολική εφημερίδα, στο οποίο θα αναλύετε τα εξής ερωτήματα: 

α)      Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η σχέση των σύγχρονων νέων με την πολιτική;

β)      Ποιοι και με ποιους τρόπους θα μπορούσαν να διαμορφώσουν μια υγιή στάση των νέων προς την πολιτική;  

Μονάδες 40