3ωρο ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΣΥΝΕΞΕΤΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

3ωρο ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΣΥΝΕΞΕΤΑΣΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ Ι

Η επικίνδυνη απόρριψη του παρελθόντος

Ένα σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο σημερινός κόσμος είναι το πρόβλημα του παρελθόντος. Τι θα γίνει; Θα συνεχίσει τον καθιερωμένο διάλογο του εκάστοτε παρόντος με το παρελθόν; Θα αναγνωρίσει πως αυτό το παρελθόν περικλείει και εκφράζει εύγλωττα μιαν αξία απολύτως έγκυρη και αναγκαία για τη σημερινή πραγματικότητα ή θα το απορρίψει;

Φαίνεται πως η εποχή μας προτιμά να απορρίψει το παρελθόν. Κάθε μέρα που περνάει, η φωνή του παρελθόντος εξασθενεί, απομακρύνεται για τους περισσότερους από εμάς που επιδιώκουμε να ζήσουμε την εποχή μας και σπάνια σκεφτόμαστε να πάμε αντίθετα στο ρεύμα...

Κάθε μέρα που περνάει, το παρελθόν ως Ιστορία, ως Τέχνη, ως στοχασμός, ως αποκάλυψη του μυστηρίου μέσα μας και γύρω μας δεν μας λέει τίποτε. Επισκεπτόμαστε ένα μουσείο και φεύγουμε από εκεί ασυγκίνητοι. (…) Αποφασίζουμε να διαβάσουμε ένα παλιό βιβλίο και το εγκαταλείπουμε μετά από ανάγνωση κάμποσων σελίδων. Δεν μας λέει τίποτε. Με λίγα λόγια, ο κόσμος που ζούμε έχει χάσει και τη γεύση του παρελθόντος και την προθυμία ή την υπομονή που χρειάζεται για να το κατακτήσει. Απορρίπτεται, λοιπόν, το παρελθόν ως πείρα, απορρίπτεται ως αξία σταθερή, πολυδύναμη και ανεπανάληπτη για την κρίση της μοίρας του σημερινού ανθρώπου.

Η γενιά που ανεβαίνει τώρα στο προσκήνιο είναι μια γενιά αγέρωχη, άκαμπτη, μια γενιά κυριολεκτικά ριζοσπαστική. Η στάση που παίρνει αντίκρυ στην Ιστορία, στην Τέχνη και γενικότερα αντίκρυ στο παρελθόν είναι αρνητική. Μια τέτοια στάση, όμως, οδηγεί σε οπισθοδρόμηση. Θεσμοί που δοκιμάστηκαν στο παρελθόν επί αιώνες, που καθιερώθηκαν με αίμα πολύ, έχουν πια διαβρωθεί. Η οικογένεια, που ήταν η ζεστή φωλιά όπου πλάθονταν κι οπλίζονταν ο άνθρωπος, κάθε μέρα γίνεται και πιο σκιώδης. Ο τρόπος ζωής που είχε το παρελθόν κληροδοτήσει από γενιά σε γενιά -τιμιότητα, ντροπή, αξιοπρέπεια και κοινωνική συνεργασία- αναιρείται καθημερινά από την πρακτική της εποχής μας. Το παρελθόν, ως αυθεντία, ως πηγή κανόνων βίου, υποφέρει από δεινή αμφισβήτηση.

Τι συμβαίνει λοιπόν; Οι αποκρίσεις που ερμηνεύουν το τρομερό αυτό φαινόμενο είναι ποικίλες. Άλλοι μάς λένε πως αρνούμενοι το παρελθόν μας πραγματοποιούμε την αξία της ελευθερίας. Μας λένε ακόμη πως το παρελθόν αυτό ήταν κίβδηλο και πως πρέπει κάποτε, σε μιαν εποχή επαναστατική όπως η δική μας εποχή, να ανανεωθεί η ζωή αναβαπτιζόμενη σε αυτό που είναι αλήθεια. Πώς συμβαίνει, όμως, να θεωρείται σήμερα ως αληθινό ό,τι είναι βλάσφημο για τον άνθρωπο, αγενές, απρεπές, ανήθικο και βάρβαρο;

Τα πράγματα γίνονται κυριολεκτικά δραματικά για έθνη που διαθέτουν παρελθόν χιλιετηρίδων, όπως είναι το δικό μας έθνος. Και δεν πρόκειται να αντέξουμε στην πίεση της εποχής, απαρνούμενοι το παρελθόν μας.

Κώστας Τσιρόπουλος, «Αυτοψία μιας εποχής» Εκδόσεις των Φίλων, (Διασκευή)

ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙ

Η σχέση μας με την παράδοση

 Η παράδοση είναι κάτι που στην προελληνική ανθρωπότητα το υφιστάμεθα απλώς. Η ελληνική περίοδος της ιστορίας εγκαινίασε ότι αφενός επιλέγουμε μέσα στην παράδοσή μας, αφετέρου τη διαμορφώνουμε αυτή την παράδοση.

Αυτό έκανε την αρχαία Ελλάδα να είναι ό,τι είναι. Δεν έμεινε μέσα στην εκάστοτε παράδοσή της. Έφτιαξε άλλα καινούργια πράγματα. Και για να γίνει αυτό, έπαψαν οι αρχαίοι Έλληνες να φτιάχνουν κούρους από μιαν ορισμένη στιγμή και μετά. Ωραιότατοι οι κούροι, ποιος είπε όχι. Έπαψαν να γράφουν ομηρικά έπη. Βγήκαν άλλοι άνθρωποι και δημιούργησαν άλλα. Η Σαπφώ, ο Αρχίλοχος, οι Αθηναίοι τραγικοί. Για να γίνει ο Θουκυδίδης Θουκυδίδης κατέστρεψε την παράδοση του Ηροδότου. Τη συνέχισε αλλά την κατέστρεψε, διότι η άποψη της φιλοσοφίας της ιστορίας, στην οποία στηρίζεται η ιστοριογραφία του Θουκυδίδη, δεν έχει καμία σχέση με αυτήν του Ηροδότου. Το ίδιο και ο Σωκράτης. Κατέστρεψε κατά κάποιον τρόπο τους προσωκρατικούς –καλώς, κακώς, είναι άσχετο.

Αυτό θα πει να είσαι μέσα σε μια παράδοση ιστορική, η οποία διαφέρει από τις προελληνικές κατά τούτο: ότι δεν είσαι σκλάβος της παράδοσής σου, αλλά ότι επιλέγεις μέσα από αυτή και συνεχίζεις...

Στην Ελλάδα, μάλιστα, η επιλογή τίθεται με ιδιαίτερα δραματικό τρόπο, διότι υπάρχει αυτή η τεράστια απόσταση, η πολική¹ αντίθεση ανάμεσα στον αρχαίο ελληνικό κόσμο και στο βυζαντινό. Αντίθεση κοσμοθεωρητική. Αντίθεση μιας κοινωνίας που –πρώτη στην ιστορία– απελευθερώνεται πνευματικά και μιας κοινωνίας που επικαλείται την Αποκάλυψη του Ιωάννη. Αντίθεση πολιτική ανάμεσα σε μια κοινωνία που δημιουργεί πρώτη φορά δημοκρατικούς θεσμούς και σε μια θεοκρατική αυτοκρατορία, όπου και οι ανώτατοι αυλικοί φιλούν τα πέδιλα του αυτοκράτορα.

Φυσικά οι σημερινοί Έλληνες ούτε αρχαίοι ούτε βυζαντινοί είναι. Αλλά αν έχουν να επιλέξουν κάτι, αυτό - κατά τη γνώμη μου - είναι ασφαλώς το πραγματικό πνεύμα της αρχαίας ελληνικής δημιουργίας ως αγώνα για την ελευθερία, την αυτονομία, την αυτοθέσμιση.² Οι σύγχρονοι Έλληνες έχουν να κάνουν τη δική τους Αναγέννηση, το δικό τους Διαφωτισμό, τη δική τους μοντέρνα δημιουργία και όχι να πιθηκίζουν³ το Βυζάντιο.

 Κορνήλιος Καστοριάδης, Από τον ημερήσιο Τύπο

¹ πολική: που αφορά δύο αντίθετους πόλους  

² αυτοθέσμιση: η διαφύλαξη του δικαιώματος της πόλης-κράτους να θεσπίζει η ίδια τους νόμους που θεωρεί ότι εξυπηρετούν καλύτερα τα συμφέροντά της, αυτονομία

³ πιθηκίζω: μιμούμαι, αντιγράφω άκριτα, τυφλά και συνήθως αδέξια

ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙΙ

Γιώργος Χ. Θεοχάρης,

Ελεγεία¹ για τα κορίτσια των κομμωτηρίων

Ω! Τα καημένα τα κορίτσια των κομμωτηρίων· έτσι καθώς αμήχανα τις επιδέξιες κινήσεις της κομμώτριας κοιτάζουν, παίρνουνε τόση απογοήτευση αδυνατώντας απ’ την κούραση τα μυστικά της τέχνης να διακρίνουν.

Ω! Τα θλιμμένα μου κορίτσια των κομμωτηρίων. Γέρνει τόσο νωρίς η ράχη τους απ’ την ορθοστασία. Αλλάζουν πόδι κάθε τόσο, βάζουν το χέρι κόντρα στη μεσούλα τους να ξεκουράσουν τ' άγουρο κορμί τους. Μπορούν ν' ακούνε μόνο κι όχι να συνομιλούν. Δεν επιτρέπεται να κάθονται. Δεν έχουν τα προνόμια του πελάτη. Τα προσφωνεί η κομμώτρια πάντοτε με το «δεσποινίς» –ποτέ με τ' όνομά τους κατευθείαν.

Μετά από κάθε κούρεμα μαζεύουνε τις τρίχες απ’ το πάτωμα. Τις τρίχες που εξάγνισαν πιο πριν με τα λεπτά τους δάκτυλα. Σαν ολοκληρωθεί το χτένισμα κρατούν έναν καθρέφτη πίσω από το κεφάλι της κυρίας ώστε να επιδειχθεί ολοσκοπικά το έργο της κομμώτριας. το ξένο έργο.

Ω! Τα γλυκά κορίτσια των κομμωτηρίων. Αποχωρούν και στέκονται στην άκρη του καθρέφτη, σαν τ' άλλα χρηστικά αντικείμενα. Παρατηρούν μηχανικά το κούρεμα, το στέγνωμα, το χτένισμα, το βάψιμο. Δεν εμπεδώνουν τίποτα. Κλεφτά τα γλαρωμένα μάτια τους κοιτούν του τοίχου το ρολόι. Αδημονούν να τελειώσει το ωράριο, να φύγουνε, να ξεκουράσουν το κορμάκι τους σ' ένα δωμάτιο χωρίς καθρέφτες. Χωρίς τους καταδότες της αμηχανίας και της θλίψης τους.

Στο δρόμο για το σπίτι ψαύουνε στις τσέπες τους το φιλοδώρημα που μάζεψαν και τα μισούν αυτά τα χρήματα. Νιώθουν βαθιά μες στις ψυχούλες τους το βλέμμα της πελάτισσας να λέει: Πάρε και συ ένα ευρώ κακόμοιρα, αφού δεν έπαιρνες τα γράμματα.

Θεοχάρης, Γ. (2014). Πιστοποιητικά θνητότητας, Αθήνα: Σύγχρονη Έκφραση.

1 Ελεγεία: καλλιτεχνικό δημιούργημα με λυρικό και θρηνητικό ύφος

ΘΕΜΑΤΑ

Α1.  Να αποδώσετε περιληπτικά (80-90 λέξεις) το περιεχόμενο του κειμένου ΙΙ.

Μονάδες 15

Β1.  Μελετήστε συγκριτικά την 4^η παράγραφο του κειμένου Ι και τη 2^η παράγραφο του κειμένου ΙΙ. Ποια είναι η θέση των συγγραφέων απέναντι στο παρελθόν και την παράδοση; Ταυτίζονται οι θέσεις τους ή διαφέρουν; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με στοιχεία του κάθε κειμένου.

Μονάδες 15

Β2.  Φυσικά οι σημερινοί Έλληνες ούτε αρχαίοι ούτε βυζαντινοί είναι. Αλλά αν έχουν να επιλέξουν κάτι, αυτό - κατά τη γνώμη μου - είναι ασφαλώς το πραγματικό πνεύμα της αρχαίας ελληνικής δημιουργίας ως αγώνα για την ελευθερία, την αυτονομία, την αυτοθέσμιση.¹ Οι σύγχρονοι Έλληνες έχουν να κάνουν τη δική τους Αναγέννηση, το δικό τους Διαφωτισμό, τη δική τους μοντέρνα δημιουργία και όχι να πιθηκίζουν² το Βυζάντιο.

Στην παραπάνω παράγραφο του κειμένου ΙΙ χρησιμοποιείται το γ΄ ρηματικό πρόσωπο. Να την ξαναγράψετε, μεταφέροντας τα ρήματα και τις αντωνυμίες στο α΄ πληθυντικό πρόσωπο. Ποια αλλαγή στο ύφος και στο επικοινωνιακό αποτέλεσμα παρατηρείτε;

Μονάδες 10

Β3.  α) Στην 1^η παράγραφο του κειμένου Ι, ο συγγραφέας παραθέτει μια σειρά ερωτημάτων. Να αξιολογήσετε τη χρήση ερωτημάτων τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς το επικοινωνιακό αποτέλεσμα που κατά τη γνώμη σας επιτυγχάνεται. (μονάδες 7)

β) Να αξιολογήσετε την επανάληψη της λέξης «αντίθεση» στην 4^η παράγραφο του κειμένου ΙΙ. Ποιο είναι το επικοινωνιακό αποτέλεσμα της επανάληψης σε σχέση με το θέμα και την πρόθεση του συντάκτη στη συγκεκριμένη παράγραφο; (μονάδες 8)

Μονάδες 15

Γ1.  Αξιοποιώντας του κειμενικούς δείκτες (ύφος, γλωσσικές επιλογές κ.ά.) να παρουσιάσετε το βασικό – κατά τη γνώμη σας - θέμα του κειμένου ΙΙΙ. Ποια είναι η δική σας τοποθέτηση; (200 λέξεις)

Μονάδες 15

Δ1.  Μελετήσατε τα δύο κείμενα και προβληματιστήκατε. Σε άρθρο σας (300-350 λέξεων) που θα δημοσιευτεί στην εφημερίδα του σχολείου να αναπτύξετε τις απόψεις σας σχετικά με τη στάση που - κατά τη γνώμη σας -  πρέπει να τηρεί ο σύγχρονος άνθρωπος απέναντι στο παρελθόν και την παράδοση.

Μονάδες 30