ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΑ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΩΝ ΣΤΟ "ΟΝΕΙΡΟ ΣΤΟ ΚΥΜΑ"

Ιούλιος 2003 ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ

ΚΕΙΜΕΝΟ: Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Όνειρο στο κύμα (απόσπασμα: Την ανεγνώρισα πάραυτα... και να φύγω, να φύγω τον πειρασμόν!... σ.171-174)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α.         Ποια είναι η σχέση της πεζογραφίας του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη με τον ευρωπαϊκό ρομαντισμό (Μονάδες 9). Να αναφέρετε τέσσερα (4) σημεία του κειμένου που σας δόθηκε, τα οποία επιβεβαιώνουν τη θέση σας (Μονάδες 6).

Μονάδες 15

Β1.       Ποια από τα χαρακτηριστικά της γλώσσας του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη εντοπίζετε στο απόσπασμα που σας δόθηκε;

Μονάδες 20

Β2.       Να εντοπίσετε τέσσερα (4) διαφορετικά εκφραστικά μέσα με τα οποία ο συγγραφέας ζωντανεύει το "όνειρο στο κύμα".

Μονάδες 20

Γ.         "Δεν δύναμαι ... το πλέον εις το κύμα". Να σχολιάσετε σε μία παράγραφο (100-120 λέξεις) το απόσπασμα.

Μονάδες 25

Δ.         Να αναγνώσετε συγκριτικά το απόσπασμα από το διήγημα "Όνειρο στο κύμα" και το επόμενο απόσπασμα από το μυθιστόρημα "Η Δασκάλα με τα χρυσά μάτια" του Στράτη Μυριβήλη και να επισημάνετε τις ομοιότητες (Μονάδες 10) και τις διαφορές τους (Μονάδες 10) ως προς το περιεχόμενο.

Μονάδες 20

Στράτης Μυριβήλης, "Η Δασκάλα με τα χρυσά μάτια", (απόσπασμα).

Η Σαπφώ τραβάει ίσια, ανοιχτά, με μεγάλες χαριτωμένες πλεψιές. Το κεφάλι της πέφτει κι ανασηκώνεται ρυθμικά, και η θάλασσα, κάθε φορά που ανεγέρνει απάνω της, τη φιλά στο μάγουλο. Φορεί κι αυτή μαύρο μαγιό. Φαίνεται πίσω ο λαιμός κ' η πλάτη, σα λαξεμένη σε χλομό μάρμαρο πολύ δουλεμένο. Φαίνεται ακόμα το ένα μπράτσο της, έτσι που αναδύεται μαλακά μες από το νερό. (...)

Μια στιγμή η Σαπφώ γυρίζει τ' ανάσκελα. Κολυμπά μόνο με τα χέρια της, που δουλεύουν σα δυο γρήγορα κουπιά. Μικρά - μικρά κυματάκια σηκώνουνται από τις άκρες τω χεριώ της, απλώνουν ως τις σκοτεινές μασκάλες και παίζουν γύρω στις κορφές των κόρφων, που ξεμυτίζουν από το νερό, στέρεοι σαν καρποί. Το μπανιερό κολνάει βρεγμένο πάνω στη γερή σάρκα.

Ο Λεωνής σηκώνει ταραγμένος τη ματιά, ψαχουλεύει με αγωνία ψηλά ένα γύρω, πάνω στο πράσινο μπουκέτο της Βίγλας. Σα να μην ήθελε να δει άλλος κανένας πως την είδε, ή σα νάνιωσε το μαγνήτη μιας άλλης ματιάς να τραβάει τη δική του σαν πετονιά από κει ψηλά. Και ίσα - ίσα του φάνηκε πως πήρε το μάτι του κάποια κίνηση. Σα να παραμέρισαν βιαστικά μια τούφα σκίνα, σα ν' ασπρολόγησε κάτι. (...)

Νιώθει ακόμα τη γλυκιά ταραχή να κυκλοφέρνει μέσα στο αίμα του. Είναι το όραμα της Σαπφώς, που κολυμπά ανάσκελη. Κατόπι την είδε σαν πλεύρισε, και ξέρει πως την παραφύλαγε να βγει, την είδε όρθια, να πηδά με μικρά πηδήματα από βραχάκι σε βραχάκι. Ένα φτερωμένο κορμί περεχυμένο θάλασσα και ήλιο. Καθάριο, κρουστό σαν τα βρεγμένα βότσαλα. Ακούει τους αχινούς, κουβάρα, να σιγοτρίζουν τα μπλεγμένα τους αγκάθια. Αφήνει το ένα πόδι του να κρεμαστεί πάνω στο νερό. Μια τρίχα κοντά στο νερό. Η θάλασσα με τον ανασασμό της τον αγγίζει, τόνε γαργαλά στη φτέρνα και πάλι αποτραβιέται. Μέσα στα ρηχά καθρεφτιούνται τα χρωματιστά ζωνάρια της βάρκας. Σαλεύουνται σα νεροφείδες που παλεύουν ή αγκαλιάζουνται, σγουραίνουν παράλληλα, κυματίζουν τις κουλούρες τους. Νιώθει κάτι που τόνε στενοχωρεί. Είναι που άφησε τον εαυτό του να δει ολόγυμνη σχεδόν τη Σαπφώ. Η κυριολεξία δηλαδή δεν είταν "άφησε τον εαυτό του". Γιατί είταν βέβαιο πως παραμόνεψε τη στιγμή που έκανε να ξενερίσει. (...)

Είταν η γυναίκα του Βρανά, του πεθαμένου φίλου. Όμως είταν αλήθεια μια παίδα εικοσιδυό χρονώ όμορφη σαν καμιάν άλλη. Αυτό πια τόξερε, το αιστανότανε μ' ολάκερο το κορμί του. Την είδε μέσα στην αποθέωση της ομορφιάς της να αναδύεται. Από πάνω της να κρουνελίζει η θάλασσα κι ο ήλιος. (...)

Ένιωσε μια καταφρόνεση για την κατάντια του, σαν πόνο μέσα στη σάρκα. Και παράσταινε τάχα το "όνειρο στο κύμα". Αηδία και ντροπή ... Και "όνειρο στο κύμα"! Η θύμησή του πήδηξε πάλι σ' ένα σάλτο καιρούς κι αποστάσεις, ζευγαρώνοντας απίθανα τις λεπτομέρειες. Θυμήθηκε πως είτανε του Παπαδιαμάντη κείνο το στερνό κομμάτι πούχε διαβάσει στο Βρανά πριν θολώσουν τα συλλοϊκά του.

Ιούλιος 2004 ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ

ΚΕΙΜΕΝΟ: Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Όνειρο στο κύμα (απόσπασμα: Μίαν εσπέραν, καθώς είχα κατεβάσει ... κ' ελούετο... σ. 168-171).

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α.         Στον Παπαδιαμάντη «φύση και άνθρωπος αλληλοεξαρτώνται και αλληλοεπηρεάζονται» (Κυριάκος Πλησής, Προσεγγίσεις: Λογοτεχνικά δοκίμια για 12 Νεοέλληνες Συγγραφείς, «Αστήρ» Αλ. και Ε. Παπαδημητρίου, 1955). Να δώσετε τρία παραδείγματα από το κείμενο με τα οποία επιβεβαιώνεται η παραπάνω άποψη (Μονάδες 9) και με βάση αυτά να χαρακτηρίσετε το είδος της πεζογραφίας του Παπαδιαμάντη (Μονάδες 6).

Μονάδες 15

Β1.       Αφού διαβάσετε προσεκτικά το απόσπασμα από το «Όνειρο στο κύμα» του Αλ. Παπαδιαμάντη, να αναγνωρίσετε τον τύπο του αφηγητή και την εστίαση και να εντοπίσετε πέντε (5) εκφραστικά μέσα στην πρώτη παράγραφο του αποσπάσματος «Μίαν εσπέραν ... ήτον τον Αύγουστον μήνα».

Μονάδες 20

Β2.       Να εξετάσετε τη λειτουργία της περιγραφής στο συγκεκριμένο απόσπασμα.

Μονάδες 20

Γ.         «Ο κρότος ήρχετο δεξιόθεν, ... συνήθως ελούετο». Να σχολιάσετε σε μία παράγραφο το χωρίο (περίπου 130 λέξεις).

Μονάδες 25

Δ.         Αφού συγκρίνετε το απόσπασμα από το «Όνειρο στο κύμα» του Αλ. Παπαδιαμάντη με το επόμενο απόσπασμα από το μυθιστόρημα «Λεμονοδάσος» του Κοσμά Πολίτη να επισημάνετε τις ομοιότητες ως προς το περιεχόμενο.

Μονάδες 20

Κοσμάς Πολίτης, «Λεμονοδάσος» (απόσπασμα)

Χαρά Θεού. Είναι νωρίς ακόμα κι ο μπάτης δε σηκώθηκε. Η θάλασσα γαλάζια κι αρυτίδωτη, μια πάχνη ανάρια κάθεται χαμηλά, τριγύρω στον ορίζοντα, σπαρμένη εδώ κι εκεί μ' ακίνητα λευκά πανάκια. Πέρα, μακριά, στο θάμπος του πελάγου, ένα βραχάκι ολόρθο στέκεται μοναχικό καταμεσής της θάλασσας. Ο ήλιος το ντύνει μ' ένα φως ξανθό -τριανταφυλλί κα. το εξαϋλώνει. Λες κ' είν' ο Ιησούς επί των υδάτων. Νιώθω μέσα μου την πρωινή γαλήνη, χαμογελώ σ' όλους τους επιβάτες. Δεν είναι γνώριμα τα μέρη τούτα που τα ξαναπέρασα πριν από δεκαπντε μέρες. Η ακρογιαλιά, τόσο κοντά, που ξεχωρίζω κάθε σκισιά του βράχου, κάθε χορτάρι πάνω στο βουναλάκι ψηλά. Τώρα γίνηκε απότομη. Τα πεύκα, ξέχωρα φυτρωμένα, φτάνουνε ως την άκρη από τα βράχια. Ένα τους φύτρωσε απόμερα πάνω στην κάθετη πλαγιά· γέρνει πάνω στη θάλασσα να τη φιλήσει. Τα βουναλάκια χαμηλώνουν, αλλάζουν σε πλατειές ταράτσες, η μια πάνω από την άλλη, φυτεμένες λιόδεντρα. Πίσω τους η βαθυγάλαζη βουνοσειρά. Ο δρόμος ασπρίζει χαμηλα, πλάϊ στ' ακρογιάλι. Η θάλασσα παίρνει ένα χρώμα πιο βαθύ, αρχίζει να ζαρώνη με την πρώτη ανάλαφρη πνοή. [...] Χάνω το αίσθημα του χρόνου -φαντάζομαι να κυβερνώ τη γρήγορη τριήρη του Ιάσονα στο θριαμβευτικό ταξίδι της προς την Κολχίδα.- Κάποιο καστανόχρυσο δέρας θα' ναι το ζηλεμένο έπαθλο. Ανοίξαν τα βουνά διάπλατα στο σίμωμά μας, όπως σέ παραμύθι, και πλέομε ανάμεσα σε καταπράσινες ακρογιαλιές που όσο πάνε και στενεύουν. [...] Ο ήλιος καίει καλοκαιριάτικος.

2006 ΙΟΥΝΙΟΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ

ΚΕΙΜΕΝΟ: Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Όνειρο στο κύμα (απόσπασμα: Δεν ηξεύρω αν η κόρη ...βοσκός εις τα όρη σ. 175-178).

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α.         Έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι ο Παπαδιαμάντης είναι κατεξοχήν "βιωματικός" συγγραφέας. Τεκμηριώστε τη θέση αυτή με πέντε βιωματικού χαρακτήρα αναφορές στο κείμενο που σας δόθηκε.

Μονάδες 15

Β1.       Να επισημάνετε και να σχολιάσετε τέσσερις αφηγηματικές τεχνικές που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στο συγκεκριμένο απόσπασμα.

Μονάδες 20

Β2.       "[...] Η βάρκα εκείνη απείχεν ... εις τας αγκάλας μου, και ανήλθον". Να εξετάσετε τη λειτουργία της περιγραφής στο συγκεκριμένο χωρίο.

Μονάδες 20

Γ.         "Ορθώς έλεγεν ο γηραιός Σισώης ... ήσαν καί πολλά!...". Να σχολιάσετε το πιο πάνω χωρίο με 120-140 λέξεις.

Μονάδες 25

Δ.         Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το απόσπασμα που σας δόθηκε από το "Όνειρο στο κύμα" με το παρακάτω ποίημα του Κλείτου Κύρου, "Οπτική απάτη":

Μονάδες 20

Κατατρύχονταν από μια μορφή γυναίκας
Την έβλεπε στον ύπνο του μ' υψωμένα
Χέρια να παραληρεί με θέρμη
Την έβλεπε κάθε πρωί να γνέφει
Στο απέναντι παράθυρο να χαμογελά
Μ' αστραπές στα μάτια και στα δόντια
Μες στο μισοσκότεινο δωμάτιο
Σύμβολο της άυλης παντοτινά γυναίκας
Έτσι νόμιζε τουλάχιστο δεν είχε διδαχθεί
Τους παράγοντες της οφθαλμαπάτης.
Όταν πια κατάλαβε είχε ξημερώσει
Σα να κύλησε μια ατελείωτη νύχτα
Κι ήταν μόνος πάλι και ξεφύλλιζε
Παλιές πολύ παλιές φωτογραφίες.

(Αλέξανδρος Αργυρίου (επιμ.), Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία - Γραμματολογία, τόμος ΣΤ΄, [Αθήνα:] Εκδόσεις Σοκόλη [1985], σ. 288.)
________________________
Κατατρυχόταν= βασανιζόταν, υπέφερε, ταλαιπωρείτο.

Ιούνιος 2009 Εσπερινά

ΚΕΙΜΕΝΟ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Ὄνειρο στό κῦμα  (Τὴν ἀνεγνώρισα πάραυτα εἰς τὸ φῶς τῆς σελήνης τὸ μελιχρόν… νὰ συλλάβῃ μὲ τὰς χεῖράς του πρὸς στιγμὴν ἓν ὄνειρον, τὸ ἴδιον ὄνειρόν του..ΣΕΛ. 171- 177)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α.         Τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη έχουν χαρακτηριστεί, εκτός των άλλων, και ως ψυχογραφικά. Να αναφέρετε τρία (3) παραδείγματα μέσα από το απόσπασμα που σας δόθηκε, τα οποία επιβεβαιώνουν ότι το «Όνειρο στο κύμα» μπορεί να θεωρηθεί και ψυχογραφικό διήγημα.

Μονάδες 15

Β.1.      Να επισημάνετε στο απόσπασμα που σας δόθηκε τέσσερα (4) εκφραστικά μέσα και να σχολιάσετε τον ρόλο τους μέσα στο κείμενο.

Μονάδες 20

Β.2.      «Πρώτα πρώτα (ο Παπαδιαμάντης) είναι ο συγγραφέας του ανοιχτού χώρου. Τοποθετεί τα δρώμενα μέσα σ’ αυτόν τον ανοιχτό χώρο, τη φύση». (Κυριάκος Πλησής, Προσεγγίσεις: Λογοτεχνικά Δοκίμια για 12 Νεοέλληνες Συγγραφείς). Να επιβεβαιώσετε την παραπάνω άποψη αναφέροντας τέσσερις (4) συγκεκριμένες δράσεις από το κείμενο που σας δόθηκε.

Μονάδες 20

Γ.         «Ἦτον ὄνειρον, πλάνη, γοητεία. Καὶ ὁπόσον διέφερεν ἀπὸ ὅλας τὰς ἰδιοτελεῖς περιπτύξεις, ἀπὸ ὅλας τὰς λυκοφιλίας καὶ τοὺς κυνέρωτας τοῦ κόσμου ἡ ἐκλεκτή, ἡ αἰθέριος ἐκείνη ἐπαφή! Δὲν ἦτο βάρος ἐκεῖνο, τὸ φορτίον τὸ εὐάγκαλον, ἀλλ' ἦτο ἀνακούφισις καὶ ἀναψυχή». Να σχολιάσετε το περιεχόμενο του παραπάνω αποσπάσματος σε δύο παραγράφους (120-140 λέξεις).

Μονάδες 25

Δ.         Να εντοπίσετε ομοιότητες ως προς το περιεχόμενο μεταξύ του αποσπάσματος που σας δόθηκε από το διήγημα «Όνειρο στο κύμα» και του παρακάτω αποσπάσματος από το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Έρως - Ήρως».

Μονάδες 20

Έρως - Ήρως

(απόσπασμα)

«Ὁ Γιωργὴς θὰ ἐγλύτωνε τὴν Ἀρχόντω κολυμβῶν. "Κ' ἐσένα νὰ γλυτώσω, κορμί μ' ἀγγελικό". [...] Νὰ δράξῃ τὴν Ἀρχόντω ἀπὸ τὸν βραχίονα... ἀπὸ τὴν μασχάλην... ὄχι, ἀπὸ τὴν μέσην. Καὶ ἔπλεεν ἤδη, ἔπλεε κ' ἐκολυμβοῦσε μαζί της. Διὰ μίαν φορὰν ἂς γίνῃ γλυκιὰ ἡ πικρὴ καὶ ἁλμυρὰ θάλασσα. Ἔφευγεν, ἔφευγεν ὡς δελφίνι, ἐφύσα κ' ἐξέρνα τὸ νερὸν ὡς φάλαινα, καὶ προέβαλλε κοπτερὸν τὸν βραχίονα ὡς ξιφίας. Ἔπλεε μὲ τὸν δεξιὸν βραχίονα, κ' ἐσφιχταγκάλιαζε τὴν νέαν μὲ τὸν ἀριστερόν. Ἄνω τὴν κεφαλήν της, ἄνω. Ν' ἀναπνέῃ τὸ δακτυλιδένιο στοματάκι της... "Μὴ φοβᾶσαι, ἀγάπη μου!" Καὶ μικρὸν κατὰ μικρὸν θὰ ἐξετοπίζετο ὀργυιὰς καὶ ὀργυιάς... Θὰ ἐζύγωνε, θὰ ἐπλησίαζεν εἰς τὴν ξηράν. "Τώρα, τώρα, ἐφτάσαμε, ψυχή μου". Κανὲν δυστύχημα δὲν ἔμελλε νὰ συμβῇ. Ὅλος ὁ κόσμος θὰ ἐσώζετο. "Ἐζαλίσθης, ψυχή μου; Ὅλα καλὰ τώρα. Ἐπνίγη κανείς; Ὄχι, ἀφοῦ ἐγλύτωσες σύ!". Ὤ, πῶς θὰ ἔπεφταν ἀφανισμένοι, μισοπνιγμένοι, στάζοντες θάλασσαν, ἐπάνω εἰς τὴν ἄμμον. Ἀναπλασμένοι καὶ ἀναβαπτισμένοι. Νέος Ἀδὰμ καὶ νέα Εὔα, φέροντες τοὺς χιτῶνας θαλασσοβρεγμένους κολλητὰ εἰς τὴν ἐπιδερμίδα των, περισσότερον παρὰ γυμνοί. "Ἐκεῖ εἰς τὸν βράχον εἶναι μία σπηλιά. Ὕπαγε ἐκεῖ μέσα, φιλτάτη μου, ν' ἀλλάξῃς". Ἐκείνη, ἂν εἶχε δύναμιν νὰ τὸν ἀκούῃ, θὰ τὸν ἐκοίταζε κατάπληκτος. Ν' ἀλλάξῃ μὲ τί; "Νὰ στεγνώσῃς. Θὰ σοῦ φέρω ἐγὼ φύλλα, ἀπ' ὅλα τὰ δένδρα τοῦ δάσους, ἀγάπη μου, νὰ σκεπασθῇς".» Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Άπαντα, φιλολ. επιμ. Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος.

ΟΜΟΓΕΝΕΙΣ 2007

ΚΕΙΜΕΝΟ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, «Ὄνειρο στό κῦμα» (Απόσπασμα: ἤμην πτωχόν βοσκόπουλον … κατάστιλπνον τρίχωμα, τήν ὁποίαν ἐγώ εἶχα ὀνομάσει Μοσχούλαν.) σελ. 161-166

-----------------

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α.         Το «Ὄνειρο στό κῦμα» ανήκει γενικώς στα «αυτοβιογραφικά» διηγήματα του Αλ. Παπαδιαμάντη, τα οποία συνδέονται με τα εφηβικά του χρόνια στη Σκιάθο. Να επισημάνετε τρία αυτοβιογραφικά στοιχεία στο απόσπασμα που σας δίνεται.

Μονάδες 15

Β1.       Δύο από τα χαρακτηριστικά της αφηγηματικής τέχνης του Παπαδιαμάντη είναι η αναδρομική αφήγηση και η περιγραφή τόπου ή χώρου: α) να εντοπίσετε στο απόσπασμα δύο παραδείγματα για την κάθε περίπτωση (μονάδες 8), β) τι πετυχαίνει ο συγγραφέας με τη χρήση αυτών των αφηγηματικών χαρακτηριστικών; (μονάδες 12).

Μονάδες 20

Β2.       α. Πώς περιγράφεται η ανεψιά του κυρ Μόσχου, Μοσχούλα, στις δύο τελευταίες παραγράφους του αποσπάσματος; (μονάδες 11).

β. Η ομορφιά της Μοσχούλας εκφράζεται με παρομοιώσεις, επίθετα και μεταφορές. Να δώσετε δύο παραδείγματα για το κάθε εκφραστικό μέσο (μονάδες 9).

Μονάδες 20

Γ.         «Τῆς πτωχῆς χήρας ἦτον ἡ ἄμπελος ... Ἦσαν τρομεροί ἀνταγωνισταί δι’ ἐμέ». Στο απόσπασμα αυτό ο συγγραφέας εκφράζει τον κοινωνικό του προβληματισμό. Να σχολιάσετε τον προβληματισμό αυτόν σε ένα κείμενο 130 - 150 λέξεων.

Μονάδες 25

Δ.         Αφού συγκρίνετε το απόσπασμα από το «Ὄνειρο στό κῦμα» του Αλ. Παπαδιαμάντη με το επόμενο απόσπασμα από την «Αιολική Γη» του Ηλ. Βενέζη, να επισημάνετε τις ομοιότητες ως προς τη σχέση του αφηγητή με τη φύση.

Μονάδες 20

Ηλίας Βενέζης, «Αιολική Γη» (Απόσπασμα)

Η θάλασσα ήταν μακριά από κεί, κι αυτό στην αρχή ήταν μεγάλη λύπη για μένα επειδή γεννήθηκα κοντά της. Στην ησυχία της γης θυμόμουν τα κύματα, τα κοχύλια και τις μέδουσες, τη μυρουδιά του σάπιου φυκιού και τα πανιά που ταξιδεύαν. Δεν ήξερα να τα πω αυτά, επειδή ήμουνα πολύ μικρός. Αλλά μια μέρα η μητέρα μου βρήκε το αγόρι της πεσμένο μπρούμυτα καταγής, σα να φιλούσε το χώμα. Το αγόρι δε σάλευε, κι όταν η μητέρα πλησίασε τρομαγμένη και το σήκωσε είδε το πρόσωπό του πλημμυρισμένο στα δάκρυα. Το ρώτησε ξαφνιασμένη τι έχει, κ’ εκείνο δεν ήξερε ν’ αποκριθεί και δεν είπε τίποτα. Όμως μια μητέρα είναι το πιο βαθύ πλάσμα του κόσμου, κ’ η δική μου, που κατάλαβε, με πήρε από τότε πολλές φορές και πήγαμε ψηλά στα Κιμιντένια, απ’ όπου μπορούσα να βλέπω τη θάλασσα. Κ’ ενώ εγώ αφαιριόμουνα στη μακρινή μαγεία του νερού, εκείνη δε μου μιλούσε, για να αισθάνομαι πως είμαστε μονάχοι, η θάλασσα κ’ εγώ. Περνούσε πολλή ώρα έτσι, τα μάτια μου κουράζονταν να κοιτάνε και γέρνανε, έγερνα κ’ εγώ στη γη. Τότε τα δέντρα που με τριγύριζαν γίνονταν καράβια με ψηλά κατάρτια, τα φύλλα που θροούσαν πανιά, ο άνεμος ανατάραζε το χώμα, το σήκωνε σε ψηλά κύματα, τα μικρά τριζόνια και τα πουλιά ήταν χρυσόψαρα και πλέανε, κ’ εγώ ταξίδευα μαζί τους. Ηλίας Βενέζης, «Αιολική Γη», Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 1965, σσ. 24-25.

ΟΜΟΓΕΝΕΙΣ 2012

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, «Ὄνειρο στό κῦμα» (Απόσπασμα « Mίαν ἡμέραν, δέν ἠξεύρω πῶς, ἐνῷ ἐμέτρουν ……ὁ τάπης, πού τοῦ ἔστρωνε, καθώς λέγουν, ἡ μάννα του, διά νά καθίσῃ να δειπνήσῃ.» (σελ. 166-169)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α1.       Στο συγκεκριμένο έργο του Παπαδιαμάντη κυριαρχεί η αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο, η αναπαράσταση της απλής ζωής και ο «σχεδόν φωνογραφικά πιστός διάλογος». Για το καθένα από αυτά τα γνωρίσματα, να γράψετε ένα αντίστοιχο παράδειγμα από το παραπάνω κείμενο.

Μονάδες 15

Β1.       Ο Παπαδιαμάντης, σύμφωνα με τον Κυριάκο Πλησή, «πρώτα πρώτα είναι ο συγγραφέας του ανοιχτού χώρου. Τοποθετεί τα δρώμενα μέσα σ’ αυτόν τον ανοιχτό χώρο, τη φύση. [...] Ο άνθρωπος, όσο μένει μέσα στη φύση ..., μένει φυσικός, πιο νήπιος, πιο αθώος». Επαληθεύεται αυτή η άποψη στο απόσπασμα που σας δόθηκε; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 20

Β2.       α) Να εντοπίσετε μία από τις περιγραφές της φύσης στο κείμενο του Παπαδιαμάντη και να σχολιάσετε τη λειτουργία της. (Μονάδες 10)  β) Να βρείτε δύο σχήματα λόγου που να αποδίδουν παραστατικά την ομορφιά της φύσης και να τα αναλύσετε. (Μονάδες 10)

Μονάδες 20

Γ1.       Να σχολιάσετε το παρακάτω χωρίο σε ένα κείμενο 120 -140 λέξεων.

Δέν ἠξεύρω πῶς τῆς ἦλθε νά μοῦ φωνάξῃ: − Ἔτσι ὅλο τραγουδεῖς!... Δέ σ’ ἄκουσα ποτέ μου νά παίζῃς το σουραύλι!... Βοσκός καί νά μήν ἔχῃ σουραύλι, σάν παράξενο μοῦ φαίνεται! ...

Εἶχα ἐγώ σουραύλι (ἤτοι φλογέραν), ἀλλά δέν εἶχα ἀρκετόν θράσος ὥστε νά παίζω ἐν γνώσει ὅτι θά μέ ἤκουεν αὐτή... Την φοράν ταύτην ἐφιλοτιμήθην νά παίξω πρός χάριν της, ἀλλά δεν ἠξεύρω πῶς τῆς ἐφάνη ἡ τέχνη μου ἡ αὐλητική. Μόνον ἠξεύρω ὅτι μοῦ ἔστειλε δι’ ἀμοιβήν ὀλίγα ξηρά σῦκα, κ’ ἕνα τάσι γεμᾶτο πετμέζι.

Μονάδες 25

Δ1.       Στα αποσπάσματα των κειμένων του Αλ. Παπαδιαμάντη και του Ζ. Παπαντωνίου που σας δίνονται, να εντοπίσετε και να σχολιάσετε τρεις (3) ομοιότητες (μονάδες 12) και δύο (2) διαφορές (μονάδες 8) ως προς το περιεχόμενο.

Μονάδες 20

ΤΟ ΜΑΥΡΟ ΤΡΑΓΑΚΙ

[...] Δόξα σοι ο Θεός, τα γίδια την άλλη φορά τα μάζεψε, εκτός από ένα. Ένα τραγάκι, ένα μαύρο τραγάκι, δεν μπόρεσε να το βρει πουθενά. Όταν το είπε του παππού, τον έπιασε μεγάλος θυμός. «Να πας πίσω», είπε ο παππούς, «να μου βρεις το τραγάκι. Ό,τι έχω κείνο το μικρό, δεν έχω όλο το κοπάδι!» Ο Λάμπρος την άλλη μέρα πρωί πρωί πήγε πίσω κι άρχισε ν’ ανεβαίνει πάλι όλους τους γκρεμούς. Έψαξε στους θάμνους, έριξε πέτρες παντού, σφύριξε, φώναξε «τσεπ! τσεπ! τσεπ!», τίποτα. Είχε απελπιστεί.

Τη στιγμή που κίνησε να φύγει, το τραγάκι πρόβαλε από μια πράσινη τούφα. Ούτε κινήθηκε ούτε βέλαζε· μόνο τον κοίταξε.Ήταν ξεχασμένο μέσα στο άγριο κλαρί. Μια νύχτα έζησε στο πουρνάρι και στην κουμαριά και ξέχασε και κοπάδι και βοσκή. Ο Λάμπρος το κυνήγησε λίγο, το τσάκωσε από το πίσω πόδι με την γκλίτσα1 του, το πήρε στον ώμο και το έφερε πίσω. Όταν το είδε ο γερο-Θανάσης, χάρηκε, μ’ όλες τις έξι χιλιάδες τα ζωντανά του. Αφού το άρπαξε από τα μικρά του κέρατα και το έφερε στα γόνατά του, φώναξε τάχα σα θυμωμένος: «Φέρε γρήγορα το μαχαίρι να το σφάξω». Το τραγάκι βέλαξε: «μέε…μέεεεε…» Και το χνότο του, καθώς άνοιξε το στόμα, μοσκοβόλησε από το άγριο κλαρί. «Τι είπες;» φώναξε ο γερο-Θανάσης, σηκώνοντας το χέρι σα να κρατούσε τάχα μαχαίρι. «Να μη σε σφάξω είπες; Όχι, θα σε σφάξω, τώρα κιόλας! Στις μυρουδιές μού ξεχάστηκες, ε; Άγγιχτη κουμαριά μου ’θελες! Ας είναι, ας έχεις χάρη σήμερα. Ξέρω γω! Θα σε σφάξω στο γάμο της Αφρόδως». Έτσι είπε και τ’ απόλυσε να πάει μαζί με τ’ άλλα. Όχι, δε θα το σφάξει ούτε στο γάμο της Αφρόδως. Ας είναι άταχτο· ξέρει όμως να κυνηγά τις ευωδιές· ξέρει να βρίσκει το άγγιχτο κλαρί. Ο γερο-Θανάσης το έχει στην καρδιά του. Μια μέρα φαίνεται πως θα το κάμει κεσέμι!2 [...]

Z. Παπαντωνίου, Τα Ψηλά Βουνά (Κορυφαίοι Έλληνες πεζογράφοι του 20^ου αιώνα, Εφημερίδα το Βήμα βιβλιοθήκη) Αθήνα 2012, σσ. 105-107.

1. γκλίτσα: το ραβδί του τσοπάνου

2. κεσέμι ή γκεσέμι: κριάρι ή τράγος που προπορεύεται και οδηγεί το κοπάδι

2013 ΙΟΥΛΙΟΣ

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, «Ὄνειρο στό κῦμα» (Απόσπασμα «Ἡ τελευταία χρονιά πού ἤμην ἀκόμη φυσικός ἄνθρωπος… κ’ ἔβοσκα τάς αἶγας τῶν καλογήρων, τῶν πνευματικῶν πατέρων μου.» (σελ. 163-166)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α1.       Το αρκαδικό στοιχείο, το θρησκευτικό πνεύμα και η ρεαλιστική απεικόνιση της ζωής θεωρούνται βασικά γνωρίσματα του έργου του Παπαδιαμάντη. Από τις δύο πρώτες παραγράφους του κειμένου που σας δόθηκε «Ἡ τελευταία χρονιά ... φραγγέλιον», να γράψετε ένα αντίστοιχο παράδειγμα για καθένα από αυτά τα γνωρίσματα.

Μονάδες 15

Β1.       «[...] τα λεγόμενα για “χιούμορ του Παπαδιαμάντη” δεν είναι παρά υπερβολές [...]. Κοντύτερα στην αλήθεια θα ’ταν κανείς, αν μιλούσε για φιλοπαίγμονα ροπή του συγγραφέα μας [...]. Ροπή που [...] κρύβει το αμήχανο δέος της σοβαρότητας που αίφνης θυμάται (ο Παπαδιαμάντης) να φαιδρύνει [...]. Και τότε δεν μπορεί να κάνει άλλο από το να σατιρίσει.», (Ηλίας Γκρής, Ο ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ με τα μάτια νεότερων λογοτεχνών, έκδοση Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ, Αθήνα 2001, σ. 118). Να βρείτε (μονάδες 10) και να σχολιάσετε (μονάδες 10) δύο σημεία του κειμένου που σας δόθηκε, τα οποία επιβεβαιώνουν την παραπάνω άποψη.

Μονάδες 20

Β2.       Στις δύο τελευταίες παραγράφους του κειμένου που σας δόθηκε «Ὁ κύρ Μόσχος εἶχεν ὡς συντροφιάν ... πατέρων μου», να βρείτε ένα παράδειγμα για καθένα από τα παρακάτω σχήματα λόγου: ασύνδετο, παρομοίωση, επανάληψη, μεταφορά και υπερβολή (μονάδες 10) και να σχολιάσετε τη λειτουργία του (μονάδες 10).

Μονάδες 20

Γ1.       Να σχολιάσετε σε ένα κείμενο 130-150 λέξεων το απόσπασμα «Ὅλα ἐκεῖνα ἦσαν ἰδικά μου. Οἱ λόγγοι, αἱ φάραγγες, αἱ κοιλάδες, ὅλος ὁ αἰγιαλός, και τά βουνά. Το χωράφι ἦτον τοῦ γεωργοῦ μόνον εἰς τάς ἡμέρας πού ἤρχετο νά ὀργώσῃ ἤ νά σπείρῃ, κ’ ἔκαμνε τρίς τό σημεῖον τοῦ Σταυροῦ, κ’ ἔλεγεν: “Εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, σπέρνω αὐτό τό χωράφι, για νά φᾶνε ὅλ’ οἱ ξένοι κ’ οἱ διαβάτες, καί τά πετεινά τ’ οὐρανοῦ, καί νά πάρω κ’ ἐγώ τόν κόπο μου!” ».

Μονάδες 25

Δ1.       Να συγκρίνετε, ως προς το περιεχόμενο, το απόσπασμα που σας δόθηκε από το «ΟΝΕΙΡΟ ΣΤΟ ΚΥΜΑ» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη με το παρακάτω απόσπασμα από το έργο του Νίκου Θέμελη «για μια συντροφιά ανάμεσά μας», αναφέροντας (μονάδες 5) και σχολιάζοντας (μονάδες 15) δύο ομοιότητες και τρεις διαφορές.

Μονάδες 20

ΝΙΚΟΣ ΘΕΜΕΛΗΣ

για μια συντροφιά ανάμεσά μας

(απόσπασμα)

Ο Παναγιώτης Χατζή Νίκου, Ηπειρώτης απ’ τα Γιάννενα, γουναράς και γουναρέμπορος ξακουστός σε όλα τα Βαλκάνια, άγαμος, άκληρος και συνετός σε όλη τη ζωή του, προστάτης αρχικά και ύστερα συνέταιρος του άλλου μεγαλέμπορα, του Ζώη του Καπλάνη, έκανε με το μόχθο του περιουσία αξιοζήλευτη κ ι έγινε πρώτο όνομα στο Βουκουρέστι. Όταν ένιωσε να τον εγκαταλείπουν οι δυνάμεις του, αποτραβήχτηκε στη Στεφανόπολη για να ησυχάσει, ζώντας κυρίως απ’ το βιος που τόσα χρόνια είχε αποκτήσει. Άνθρωπος μοναχικός, λιγομίλητος, απολάμβανε το σεβασμό της κοινότητας των Γραικών για τη σώφρονα σκέψη του και τη μακρά του

εμπειρία. Κυρίως όμως για τις αγαθοεργίες του, αφού χάρη σ’ αυτόν είχαν μπορέσει να χτίσουν την καινούργια εκκλησία της ορθοδοξίας. Χάρη σ’ αυτόν τόσα και τόσα σπίτια φτωχά ή ξεπεσμένα, έβρισκαν πόρους για να ζήσουν, από ένα ταμείο των πτωχών που είχε συστήσει, αφού είχε καταθέσει δέκα χιλιάδες φλορίνια στη Βασιλική Τράπεζα της Βιέννας. Μάλιστα, μια και δεν είχε οικογένεια, ήτανε για πολλούς πλούσιους ή φτωχούς, ιδίως της νεότερης γενιάς, ο πάτερ φαμίλιας της κοινότητάς τους.

Νίκος Θέμελης, για μια συντροφιά ανάμεσά μας, Αθήνα 2005, εκδόσεις Κέδρος,