3. ΝΕΑ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ

3. ΝΕΑ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΑΠΟ ΤΟ 1880 ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ αρχίζουν να διαφοροποιούνται και η ποίηση στρέφεται προς άλλες κατευθύνσεις. Ο καινούργιος αυτός προσανατολισμός δεν είναι τυχαίος. Στον οικονομικό και δημόσιο τομέα παρατηρείται αναδιάρθρωση του κράτους από το 1881 με την κυβέρνηση του Χαρίλαου Τρικούπη, με στόχο την εκβιομηχάνιση της χώρας, την ενίσχυση της οικονομίας και την εξυγίανση της δημόσιας ζωής, καθώς επίσης και τη δημιουργία αναπτυξιακών έργων κοινής ωφέλειας, όπως η διάνοιξη του ισθμού της Κορίνθου. Στον εθνικό τομέα το 1881 παραχωρούνταν στην Ελλάδα η Θεσσαλία και η Άρτα, πράγμα που είχε ως αποτέλεσμα και την ανάλογη αύξηση τον πληθυσμού και της καλλιεργήσιμης γης. Στον πνευματικό τομέα, ιδρύονται πολλά σχολεία και εκδίδονται πολλά περιοδικά και εφημερίδες. Παρατηρείται η στροφή προς τη μελέτη τον λαϊκού πολιτισμού και η ανάπτυξη της Λαογραφίας (Νικόλαος Πολίτης) και την άλλη ο αγώνας για την επικράτηση της δημοτικής γλώσσας, κυρίως μετά το 1888, οπότε εκδόθηκε το Ταξίδι μου του Ψυχάρη.

Ήδη στα χρόνια της παρακμής του ρομαντισμού (1870-1880) βοήθεια στην αλλαγή πρόσφερε η έκδοση του φιλολογικού-σατιρικού περιοδικού Ραμπαγάς. Σ' αυτό έκαναν την πρώτη τους εμφάνιση ο Γεώργιος Δροσίνης, ο Κωστής Παλαμάς, ο Γεώργιος Σουρής, ο Ιω. Πολέμης, που απορρίπτοντας τα ως τότε καθιερωμένα ποιητικά θέματα μάχονταν το ρομαντισμό και το εκφραστικό του όργανο, την καθαρεύουσα.

Ο παρνασσισμός καλλιεργήθηκε στη Γαλλία. Αντιδρώντας στη θεματική του ξεπεσμένου ρομαντισμού αλλά και στο ατημέλητο ύφος και στους υπερβολικούς αισθηματισμούς του:

1.     αναζήτησε την έμπνευσή του στην κλασική παράδοση, κυρίως στον αρχαίο ελληνικό και ρωμαϊκό πολιτισμό

2.     θεώρησε ως ιδανικό την άψογη μορφική εμφάνιση των ποιημάτων. Οι παρνασσιστές α) αγαπούν τον ηχηρό και ρωμαλέο στίχο, β) επιμένουν στην πλούσια ομοιοκαταληξία και γ) αποδίδουν πολύ μεγάλη σημασία στην ανεύρεση και τη χρήση της μοναδικής λέξης, αλλά και στις πολύ έντονες εκρηκτικές εικόνες και φράσεις, οργανωμένες όμως σε αυστηρή ισορροπία.

3.     πρόβαλε ως έμβλημά του την απάθεια με αποτέλεσμα να λείπει από τα ποιήματα η ζωή και η ανθρώπινη τρυφερότητα

ΠΡΟΣΟΧΗ! Οι Έλληνες παρνασσικοί, όσο και αν ακολουθούσαν τους Γάλλους συναδέλφους τους, δεν έφτασαν ποτέ στην τέλεια απάθεια· διατήρησαν αρκετή αισθηματολογία, όχι τόσο με τη ρομαντική έννοια, όσο με την έννοια κάποιας υποκειμενικής στάσης απέναντι στα θέματά τους. Κοντά στην επιμέλεια του στίχου εισάγουν στα ποιήματά τους την καθημερινότητα, την απλότητα στην έκφραση και τη θέρμη της κοινής ομιλίας.

Η ανανεωτική τους προσπάθεια θα συνεχιστεί και κατά την επόμενη δεκαετία (1900-1910). Μετά τον Παλαμά, δύο ποιητικές φυσιογνωμίες, διαμετρικά αντίθετες, δεσπόζουν: ο Άγγελος Σικελιανός (1884-1951) και ο Κ.Π. Καβάφης (1863-1933).

Κωστής Παλαμάς:  Γεννήθηκε στην Πάτρα από γονείς Μεσολογγίτες. Σε ηλικία εφτά χρονών έμεινε ορφανός από μητέρα και πατέρα, οπότε τον πήρε υπό την προστασία του στο Μεσολλόγγι ο θείος του Δημήτριος Παλαμάς. Το 1876 ήρθε στην Αθήνα για να σπουδάσει Νομικά· γρήγορα όμως τα εγκατέλειψε για να αφοσιωθεί στην ποίηση. Άρχισε να δημοσιεύει ποιήματα σε διάφορα έντυπα της εποχής και κυρίως στα πρωτοποριακά φύλλα Ραμπαγάς και Μη χάνεσαι. Ο Παλαμάς είναι ο πιο αντιπροσωπευτικός ποιητής της γενιάς του και ένας από τους κορυφαίους της νέας ελληνικής ποίησης. Δεσπόζει με την έντονη παρουσία του, για πενήντα περίπου χρόνια στην πνευματική ζωή του τόπου. Ο Κωστής Παλαμάς χαρακτηρίσθηκε εθνικός ποιητής. Το έργο του απηχεί τους πόθους και τις απογοητεύσεις, τις ελπίδες και τις ανατάσεις του νέου ελληνισμού κατά την κρίσιμη σε κατακτήσεις και εθνικές περιπέτειες περίοδο των ετών 1880-1922. Ο ποιητής συμμετείχε στους έντονους πνευματικούς αγώνες της εποχής του, όπως π.χ. στον αγώνα των δημοτικιστών για την επικράτηση της εθνικής μας γλώσσας, και άσκησε μεγάλη επίδραση σε συγχρόνους και νεότερους του. Ασχολήθηκε επίσης με την πεζογραφία και το θέατρο και διακρίθηκε ως κριτικός της λογοτεχνίας.

Γεώργιος Σουρής (1853- 1919) Ὁ Ῥωμηός Στὸν καφενὲ ἀπ᾿ ἔξω σὰν μπέης ξαπλωμένος, τοῦ ἥλιου τὶς ἀκτῖνες ἀχόρταγα ρουφῶ, καὶ στῶν ἐφημερίδων τὰ νέα βυθισμένος, κανέναν δὲν κοιτάζω, κανέναν δὲν ψηφῶ. Σὲ μία καρέκλα τὅνα ποδάρι μου τεντώνω, τὸ ἄλλο σὲ μίαν ἄλλη, κι ὀλίγο παρεκεῖ ἀφήνω τὸ καπέλο, καὶ ἀρχινῶ μὲ τόνο τοὺς ὑπουργοὺς νὰ βρίζω καὶ τὴν πολιτική. Ψυχή μου! τί λιακάδα! τί οὐρανὸς ! τί φύσις ! ἀχνίζει ἐμπροστά μου ὁ καϊμακλῆς καφές, κι ἐγὼ κατεμπνευσμένος γιὰ ὅλα φέρνω κρίσεις, καὶ μόνος μου τὶς βρίσκω μεγάλες καὶ σοφές. Βρίζω Ἐγγλέζους, Ρώσους, καὶ ὅποιους ἄλλους θέλω, καὶ στρίβω τὸ μουστάκι μ᾿ ἀγέρωχο πολύ, καὶ μέσα στὸ θυμό μου κατὰ διαόλου στέλλω τὸν ἴδιον ἑαυτό μου, καὶ γίνομαι σκυλί. Φέρνω τὸν νοῦν στὸν Διάκο καὶ εἰς τὸν Καραΐσκο, κατενθουσιασμένος τὰ γένια μου μαδῶ, τὸν Ἕλληνα εἰς ὅλα ἀνώτερο τὸν βρίσκω, κι ἀπάνω στὴν καρέκλα χαρούμενος πηδῶ. Τὴν φίλη μας Εὐρώπη μὲ πέντε φασκελώνω, ἀπάνω στὸ τραπέζι τὸν γρόθο μου κτυπῶ... Ἐχύθη ὁ καφές μου, τὰ ροῦχα μου λερώνω, κι ὅσες βλαστήμιες ξέρω ἀρχίζω νὰ τὶς πῶ. Ἰωάννης Πολέμης (1862-1924) Τὰ ζῶα Ποτὲ δὲ θὰ πειράξω τὰ ζῶα τὰ καημένα, μὴν τάχα σὰν ἐμένα κι ἐκεῖνα δὲν πονοῦν; Θὰ τὰ χαϊδεύω πάντα, προστάτης τους θα γίνω. Ποτὲ δὲ θὰ τ᾿ ἀφήνω στοὺς δρόμους νὰ πεινοῦν. Ἀκόμα κι ὅταν βλέπω πὼς τὰ παιδεύουν ἄλλοι, ἐγὼ θὰ τρέχω πάλι μὲ θάρρος σταθερό, θὰ προσπαθῶ μὲ χάδια τὸν πόνο τους νὰ γιάνω κι ὅ,τι μπορῶ θὰ κάνω νὰ τὰ παρηγορῶ.

Γεώργιος Σουρής (1853- 1919) Από τα σατιρικά του ποιήματα Δὲν ἔχω κέφι γιὰ δουλειά, πάλι μὲ δέρνει τεμπελιὰ καὶ κάθομαι στὸ στρῶμα... Βρίσκω τὸ σῶμα μου βαρὺ καὶ ὀλ᾿ ἡ γῆ δὲ μὲ χωρεῖ κι ὁ οὐρανὸς ἀκόμα. Κακὰ νομίζω τὰ καλὰ καὶ βλέπω μία στὰ χαμηλὰ καὶ μία κοιτῶ ἐπάνω... Σ᾿ αὐτὸ τὸν κόσμο τὸν χαζὸ ἂς ἠμποροῦσα νὰ μὴ ζῶ μὰ ...δίχως νὰ πεθάνω. …………………………………………… Δυστυχία σου Ἑλλάς, μὲ τὰ τέκνα ποὺ γεννᾶς. Ὦ Ελλάς, ἡρώων χώρα, τί γαϊδάρους βγάζεις τώρα; …………………………………………. Ὁ Ἕλληνας δυὸ δίκαια ἀσκεῖ πανελευθέρως, συνέρχεσθαί τε καὶ οὐρεῖν εἰς ὅποιο θέλει μέρος. Ἰωάννης Πολέμης (1862-1924) Τί εἶναι ἡ πατρίδα μας Τί εἶναι ἡ πατρίδα μας; Μὴν εἶν᾿ οἱ κάμποι; Μὴν εἶναι τ᾿ ἄσπαρτα ψηλὰ βουνά; Μὴν εἶναι ὁ ἥλιος της, ποὺ χρυσολάμπει; Μὴν εἶναι τ᾿ ἄστρα της τὰ φωτεινά; Μὴν εἶναι κάθε της ρηχὸ ἀκρογιάλι καὶ κάθε χώρα της μὲ τὰ χωριά; κάθε νησάκι της ποὺ ἀχνὰ προβάλλει, κάθε της θάλασσα, κάθε στεριά; Μὴν εἶναι τάχατε τὰ ἐρειπωμένα ἀρχαία μνημεῖα της χρυσὴ στολή, ποὺ ἡ τέχνη ἐφόρεσε καὶ τὸ καθένα μία δόξα ἀθάνατη ἀντιλαλεῖ; Ὅλα πατρίδα μας! Κι αὐτὰ κι ἐκεῖνα, καὶ κάτι πού ῾χουμε μὲς τὴν καρδιὰ καὶ λάμπει ἀθώρητο σὰν ἥλιου ἀχτίνα καὶ κράζει μέσα μας: Ἐμπρὸς παιδιά!

 

Κωστής Παλαμάς (1859- 1943), Πατρίδες

ΟΙ ΠΑΤΡΙΔΕΣ, μια σειρά από δώδεκα έξοχα παρνασσιακά σονέτα, κατέχουν σημαντική θέση στην ποίηση του Παλαμά. Πρωτοδημοσιευμένα το 1895, τα συμπεριέλαβε αργότερα ο ποιητής στη συλλογή του Η Ασάλευτη Ζωή (1904). Οι Πατρίδες είναι οι τόποι, όπου πραγματικά έζησε ή ταξίδεψε με την ποιητική του φαντασία. Η Πάτρα, το Μεσολόγγι, η Αθήνα, η Κέρκυρα, το Άγιο Όρος, η Αίγυπτος, το Βυζάντιο, η Γη, οι μυθικές χώρες των υπερβορείων, το αστρικό σύμπαν και ο τελικός προορισμός, παρουσιάζονται στα σονέτα αυτά ως σταθμοί της υπαρξιακής και πνευματικής πορείας του ποιητή. Από αισθητική άποψη στις Πατρίδες η παρνασσιακή τελειότητα της μορφής ισορροπεί με τη στοχαστική και λυρική διάθεση.

[Σαν των Φαιάκων το καράβι...]

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ στο ένατο αυτό σονέτο των Πατρίδων, απλώνεται σε διάφορες περιοχές του κόσμου -πατρίδες του κι αυτές, αλλά νοερές- με τις οποίες τον συνδέουν πολλά κοινά. Παρουσιάζεται εδώ, πέρα από τα στενά εθνικά όρια, σαν ένα πνεύμα οικουμενικό.

Σαν των Φαιάκων το καράβ' η Φαντασία

χωρίς να τη βοηθάν πανιά και λαμνοκόποι
κυλάει· και είναι στα βάθη της ψυχής μου τόποι
πανάρχαιοι κι ασάλευτοι σαν την Ασία,

πεντάγνωμοι κι απόκοτοι σαν την Ευρώπη
σα μαύρη γη Αφρική με σφίγγ' η απελπισία,
κρατώ μιαν άγρια μέσα μου Πολυνησία,
και πάντα ένα Κολόμβο παίρνω το κατόπι.

Και τα τεράστια της ζωής και τα λιοπύρια
των τροπικών τα γνώρισα, και με των πόλων
τυλίχτηκα τα σάβανα, και χίλια μύρια

Ταξίδια εμπρός μου ξάνοιξαν τον κόσμον όλο.

Και τι 'μαι; Χόρτο ριζωμένο σ' ένα σβώλο
απάνω, που ξεφεύγει κι απ' τα κλαδευτήρια.


το καράβι των Φαιάκων: πρόκειται για το γοργοτάξιδο καράβι με το οποίο ο Αλκίνοος έστειλε τον Οδυσσέα στην Ιθάκη.πεντάγνωμος: αυτός που έχει πολλές και διαφορετικές γνώμες, πολλές και πλούσιες ιδέες.απόκοτος: παράτολμος, ορμητικός.Πολυνησία: Ωκεανία.ξάνοιξαν: φανέρωσαν, αποκάλυψαν.

ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΣΟΝΕΤΟΥ

§         Έχει πάντα 14 στίχους (δεκατετράστιχο)

§         Αποτελείται από 2 τετράστιχες και 2 τρίστιχες στροφές.

§         Η πρώτοι οχτώ στίχοι (οχτάβα) εισάγουν  ένα πρόβλημα ή θίγουν ένα θέμα και οι επόμενοι έξι εισάγουν τη λύση του προβλήματος  ή  επαναλαμβάνουν  το θέμα που θίγεται επεκτείνοντας το. Ο ένατος στίχος είναι πάντα μεταβατικός, από το πρόβλημα στη λύση. Ο τελευταίος  στίχος συνήθως είναι η κορύφωση του ποιήματος.

§      Η ομοιοκαταληξία είναι διαφόρων ειδών, αν και η σταυρωτή χρησιμοποιείται συχνότερα από κάποια στιγμή και μετά.   Εμφανίζεται σε  ποικίλους συνδυασμούς και είναι πάντα  πλούσια και φροντισμένη.

§          Τα ελληνικά σονέτα είναι γραμμένα σε  ιαμβικό ενδεκασύλλαβο στίχο. 

α1. Το ποίημα ανήκει στην ποιητική φόρμα που ονομάζεται «σονέτο». Αφού μελετήσετε τα χαρακτηριστικά ενός σονέτου, να επιβεβαιώσετε την παραπάνω παρατήρηση.

α2.Να δώσετε έναν δικό σας τίτλο στο ποίημα.

 

β1. Να εντοπίσετε τέσσερα (4) διαφορετικά σχήματα λόγου στο ποίημα.

β2. Ποιες λέξεις ή φράσεις δηλώνουν τις έννοιες α) της ταχύτητας β) της προσήλωσης στην αρχαία  παράδοση γ) της διάθεσης για ανακάλυψη νέων ιδεών δ) της επίγνωσης ότι στην ουσία ο άνθρωπος είναι ασήμαντος.

β3. Πώς αντιλαμβάνεστε το νόημα των δύο τελευταίων στίχων, οι οποίοι έρχονται σε αντίθεση με τους προηγούμενους;  

γ1. Ποια χαρακτηριστικά του ποιήματος μας επιτρέπουν να το εντάξουμε στο ρεύμα του παρνασσισμού;

δ1. Είναι γνωστό ότι ο Παλαμάς δεν ταξίδεψε ποτέ στο εξωτερικό. Πώς μπόρεσε, σύμφωνα με το ποίημα, να γνωρίσει τόσους τόπους; 

δ2. Ποια κοινά χαρακτηριστικά βρίσκει ο ποιητής ανάμεσα σε Ασία, Ευρώπη, Αφρική, Αμερική, Πολυνησία και στον ψυχικό του κόσμο-στην προσωπικότητά του;

 

Κωστής Παλαμάς (1859-1943),

Ο δωδεκάλογος του γύφτου (απόσπασμα από τον Προφητικό)

Ο ΔΩΔΕΚΑΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΓΥΦΤΟΥ  δημοσιεύτηκε το 1907. Σ' αυτό ο Γύφτος παρουσιάζεται ως σύμβολο της ελεύθερης, αδούλωτης ψυχής και της δημιουργικής δράσης που δεν υποτάσσεται σε τίποτε, αλλά προχωρεί συνεχώς γκρεμίζοντας τα παλιά και τα σάπια και χτίζοντας τα καινούρια και τα γερά. Ο Προφητικός είναι ο όγδοος από τους δώδεκα λόγους και ο πιο παλιός. Γράφτηκε το 1899, δηλαδή την επαύριο της εθνικής ταπείνωσης του '97 . Σ' αυτόν ο ποιητής, βαθιά πληγωμένος, εκφράζει τη συνείδηση του έθνους του. Το σκηνικό τοποθετείται στο Βυζάντιο και τα γεγονότα μετατρέπονται σε προφητείες. Βλέπουμε στην Πόλη το βασιλιά να διασκεδάζει, να παίρνει μέρος σε αγώνες σαν άλλος Νέρωνας και να αποθεώνεται από τους κόλακες και τους αυλόδουλους. Ο Τούρκος πλησιάζει, αλλά όλοι μένουν αδιάφοροι, παραδομένοι στη διαφθορά. Κανένας δεν ακούει τη φωνή των ακριτών. Ο ποιητής-προφήτης τα βλέπει όλ' αυτά, αγανακτεί και προλέγει το χαμό της πολιτείας. Ο πόνος του για τον ξεπεσμό και το κατάντημα που βλέπει, φτάνει ως τα όρια της απελπισίας και από κει αναδύεται ένα όραμα ελπίδας και αισιόδοξο μήνυμα εθνικής αναγέννησης.

Μες τις παινεμένες χώρες, Χώρα παινεμένη, θα 'ρθει κι η ώρα, και θα πέσεις, κι από σέν' απάνου η Φήμη το στερνό το σάλπισμά της θα σαλπίσει σε βοριά κι ανατολή, νοτιά και δύση. Πάει το ψήλος σου, το χτίσμα σου συντρίμμι. Θα 'ρθει κι η ώρα· εσένα ήταν ο δρόμος σε βοριά κι ανατολή, νοτιά και δύση, σαν το δρόμο του ήλιου· γέρνεις· όμως το πρωί για σε δε θα γυρίσει. Και θα σβήσεις καθώς σβήνουνε λιβάδια από μάισσες φυτρωμένα με γητειές· πιο αλαφρά του περασμού σου τα σημάδια κι από τις δροσοσταλαματιές· θα σε κλαίν' τα κλαψοπούλια στ' αχνά βράδια και στα μνήματα οι κλωνόγυρτες ιτιές. Και θα φύγεις κι απ' το σάπιο το κορμί, ω Ψυχή παραδαρμένη από το κρίμα, και δε θα 'βρει το κορμί μια σπιθαμή μες στη γη για να την κάμει μνήμα, κι άθαφτο θα μείνει το ψοφίμι, να το φάνε τα σκυλιά και τα ερπετά, κι ο Καιρός μέσα στους γύρους του τη μνήμη κάποιου σκέλεθρου πανάθλιου θα βαστά. …………………………………………………………………………………. Όσο να σε λυπηθεί της αγάπης ο Θεός, και να ξημερώσει μιαν αυγή, και να σε καλέσει ο λυτρωμός, ω Ψυχή παραδαρμένη από το κρίμα! Και θ' ακούσεις τη φωνή του λυτρωτή, θα γδυθείς της αμαρτίας το ντύμα, και ξανά κυβερνημένη κι αλαφρή, θα σαλέψεις σαν τη χλόη, σαν το πουλί, σαν τον κόρφο το γυναικείο, σαν το κύμα, και μην έχοντας πιο κάτου άλλο σκαλί να κατρακυλήσεις πιο βαθιά στου Κακού τη σκάλα, - για τ' ανέβασμα ξανά που σε καλεί θα αιστανθείς να σου φυτρώσουν, ω χαρά! τα φτερά, τα φτερά τα πρωτινά σου τα μεγάλα!

α1. Ο Παλαμάς έγραψε για τη μορφή του ποιήματός του « Η μορφή είναι απειθάρχητη και ταιριάζει με τα φυσικά του ήρωα. Ο στίχος είναι ελεύθερος, η ρίμα ακανόνιστη». Να επιβεβαιώσετε τις παραπάνω παρατηρήσεις. α2. Να δώσετε έναν δικό σας τίτλο στο ποίημα.   β1. Ποιο ρηματικό πρόσωπο κυριαρχεί στο ποίημα;  Να σχολιάσετε την επιλογή του ποιητή.   β2. Να εντοπίσετε (4) τέσσερα διαφορετικά σχήματα λόγου και να σχολιάσετε τον λειτουργικό τους ρόλο. β3. Ποια στοιχεία συνθέτουν τον προφητικό τόνο του αποσπάσματος; β4. Να καταγράψετε τις λέξεις ή φράσεις που περιγράφουν -  χαρακτηρίζουν τη Χώρα στο παρελθόν και το παρόν της. γ1. Το ποίημα έχει ορισμένα χαρακτηριστικά του Παρνασσισμού αλλά και χαρακτηριστικά που το διαφοροποιούν. Να τεκμηριώσετε την παραπάνω παρατήρηση. δ1. Στο ποίημα διακρίνουμε εύκολα δύο διαφορετικές ψυχικές διαθέσεις του ποιητή. Ποιες είναι αυτές και πώς δικαιολογείται η καθεμιά; δ2. « Παρά τον απαισιόδοξο τόνο του ποιήματος, ο ποιητής φροντίζει να  δώσει αισιόδοξη προοπτική» : Να τεκμηριώσετε την παραπάνω παρατήρηση με στοιχεία του ποιήματος.