Η ύλη της Έκφρασης – Έκθεσης Α΄ Λυκείου (αποδελτίωση από την τράπεζα θεμάτων)

Η ύλη της Έκφρασης – Έκθεσης Α΄ Λυκείου

(αποδελτίωση από την τράπεζα θεμάτων)

ΕΡΩΤΗΣΗ Α1. Κατανόηση κειμένου

§        Να απαντήσετε σε μια νοηματική ερώτηση που σχετίζεται με το κείμενο.

§        Ερώτηση σωστού – λάθους.

ΕΡΩΤΗΣΗ Α2.

1.      Δομή / Δομικά στοιχεία παραγράφου:

ΘΕΩΡΙΑ: Οι παράγραφοι αποτελούνται από τα εξής δομικά στοιχεία:

§        θεματική περίοδος

§        σχόλια – λεπτομέρειες

§        κατακλείδα

(Σημείωση: Για την ύπαρξη κατακλείδας μπορούμε να βοηθηθούμε α) από το νόημα της παραγράφου β) από την ύπαρξη διαρθρωτικών λέξεων που δηλώνουν συμπέρασμα ή αποτέλεσμα: π.χ. λοιπόν, επομένως, έτσι κτλ)

  

2.      Τρόποι – μέθοδοι ανάπτυξης παραγράφου

ΘΕΩΡΙΑ: Μια παράγραφος μπορεί να αναπτύσσεται

§        με αιτιολόγηση

§        με αίτιο-αποτέλεσμα

§        με αναλογία

§        με παραδείγματα

§        με σύγκριση-αντίθεση

§        με ορισμό (οριστέα έννοια, γένος της έννοιας, ειδοποιός διαφορά)

§        με διαίρεση (διαιρετέα έννοια, διαιρετική βάση, μέλη της διαίρεσης)

§        με συνδυασμό μεθόδων

3.      Να δώσετε πλαγιότιτλο σε παραγράφους του κειμένου.

ΘΕΩΡΙΑ: Ο πλαγιότιτλος πρέπει

-          να είναι σύντομος (να μην ξεπερνά τη μια γραμμή)

-          να είναι κυριολεκτικός

-          να αποδίδει το νόημα της παραγράφου.

Ενδέχεται να βοηθηθούμε από τη θεματική περίοδο ή την κατακλείδα της παραγράφου.

Καλύτερα να αποφύγουμε το ρήμα στον πλαγιότιτλο.

  

4.      Να κάνετε διαφορετική παραγραφοποίηση σε παράγραφο ή κείμενο, αιτιολογώντας την απάντησή σας.

ΘΕΩΡΙΑ: Μια παράγραφος μπορεί να «σπάσει» σε μικρότερες. Δείκτης για την αλλαγή παραγράφου μπορεί να είναι:

-          το νόημα (π.χ. εισάγεται και εξετάζεται διαφορετικό θέμα)

-          οι διαρθρωτικές λέξεις (π.χ. που δηλώνουν αντίθεση με τα προηγούμενα, που συγκεκριμενοποιούν τα προηγούμενα κτλ.)

5.      Συλλογιστική πορεία παραγράφου: §        παραγωγική §        επαγωγική §        αναλογική

ΘΕΩΡΙΑ:

-          Παραγωγική συλλογιστική πορεία: Ξεκινάμε από το γενικό, από μια γενική απόφανση, και έπειτα προσκομίζουμε τις αποδεικτικές-ειδικές λεπτομέρειες. 

-          Επαγωγική συλλογιστική πορεία: Ξεκινάμε από ειδικές περιπτώσεις, για να συμπεράνουμε το γενικό.

-          Αναλογική συλλογιστική πορεία: Ξεκινάμε από ειδικές περιπτώσεις και συμπεραίνουμε κάτι επίσης ειδικό.

Τα αναλφάβητα άτομα αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες τόσο σε καθημερινές δραστηριότητες (κατανόηση εγγράφων, λογαριασμών, πινακίδων κ.ά.) και στην επαγγελματική τους ζωή, όσο και στις σχέσεις τους με το κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Αρχικά, το άτομο απομακρύνεται από τους γύρω του και αποξενώνεται, καθώς νιώθει μειονεκτικά. Στη συνέχεια, νιώθει αδύναμο όσον αφορά στην ενημέρωσή του, αλλά και εξαρτημένο από τους γύρω του, αφού χρειάζεται μονίμως τη βοήθειά τους και συχνά γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης. Επιπλέον, το άτομο έχει σαφώς λιγότερες επαγγελματικές ευκαιρίες από κάποιον μορφωμένο και έτσι αυτομάτως εντάσσεται σε μια «κατώτερη» κοινωνική ομάδα

Γενική θέση – απόφανση προσκόμιση ειδικών λεπτομερειών

Αν θέλετε να βγάλετε συμπεράσματα για τη φιλία παρατηρήστε πρώτα τους νέους: ο φίλος είναι ο παραστάτης που θα ενθαρρύνει και θα βοηθήσει τον νέο άνθρωπο να μην κάνει σφάλματα (ανοησίες, αστοχίες, απρέπειες), ο οδηγός στο σωστό δρόμο, ο επίκουρος στις κακοτοπιές της ζωής. Έπειτα, τους πολύ ηλικιωμένους: αυτοί χρειάζονται την παρηγοριά, την περίθαλψη, τη φροντίδα του φίλου, επειδή δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες τους από σωματική ανεπάρκεια ή πνευματική αδυναμία. Τέλος, εκείνους που βρίσκονται στην ακμή της ηλικίας τους, ο φίλος είναι βοηθός στις καλές πράξεις, σύμβουλος και συνεργάτης στα ενάρετα έργα. Η φιλία, επομένως, είναι αναγκαιότατο αγαθό για κάθε ηλικία.

προσκόμιση ειδικών λεπτομερειών Γενική θέση – απόφανση

Η γλωσσομάθεια είναι σήμερα περισσότερο αναγκαία από ποτέ, ως δεξιότητα που αυξάνει τις πιθανότητες να βρει κάποιος εργασία. Παρόμοια αναγκαιότητα παρουσιάζεται και για την εκμάθηση χρήσης των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Άνθρωπος που δε γνωρίζει χειρισμό ηλεκτρονικών υπολογιστών και αξιοποίηση των αντίστοιχων προγραμμάτων, θα δυσκολευτεί κατά πάσα πιθανότητα στην διαδικασία διεκδίκησης μια εργασιακής θέσης.

ειδικό ¯ ειδικό

Γενικά, από τα αρχαία ακόμη χρόνια, τα ρούχα δεν ικανοποιούσαν μόνο την ανάγκη προστασίας από το κρύο και τη ζέστη, αλλά εξυπηρετούσαν εκφραστικούς και κοινωνικούς σκοπούς. Στις μέρες μας ειδικότερα, τα ρούχα δίνουν την πρώτη εντύπωση για ένα άτομο και εκφράζουν στοιχεία της προσωπικότητάς του. Η εξωτερική εμφάνιση ενός ατόμου μας δίνει πληροφορίες για την καταγωγή του, το επάγγελμά του, για την οικονομική του κατάσταση και την κοινωνική του θέση.

Γενική θέση – απόφανση προσκόμιση ειδικών λεπτομερειών

6.      Τρόποι με τους οποίους επιτυγχάνεται συνοχή κειμένου ή παραγράφου. Διαρθρωτικές λέξεις και σημασία τους

ΘΕΩΡΙΑ: Οι τρόποι με τους οποίους πετυχαίνεται η συνοχή της παραγράφου ή του κειμένου

- Διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις (ΠΡΟΣΟΧΗ! Πρέπει να ξέρεις και τι δηλώνει η κάθε διαρθρωτική λέξη π.χ. διά­ζευξη, αντίθεση, αιτιολόγηση, αίτιο-αποτέλεσμα, συμπέρασμα, χρό­νο, κ.ά.)

-  Επανάληψη σημαντικών λέξεων ή εννοιών

-  Συγγενείς νοηματικά όροι (χρήση συνωνύμων)

-  Αντωνυμίες

-  Ερωτήσεις

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Β1. και Β2.

1.      Σύνταξη – δημιουργία παραγράφου: §        Να φτιάξετε μια παράγραφο με θεματική περίοδο που σας δίνεται. §        Να συντάξετε μια παράγραφο χρησιμοποιώντας λέξεις ή φράσεις του κειμένου.

  

2.      Συνώνυμα – αντώνυμα: §        Να δώσετε συνώνυμα και να φτιάξετε μια πρόταση για το καθένα. §        Να δώσετε αντώνυμα και να φτιάξετε μια πρόταση για το καθένα.

3.      Να δημιουργήσετε προτάσεις με λέξεις ή φράσεις του κειμένου.

4.      Να εντοπίσετε λέξεις-όρους ειδικού λεξιλογίου και να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

ΘΕΩΡΙΑ: Η χρήση λέξεων – όρων ειδικού λεξιλογίου που συνδέεται άμεσα με το θέμα του κειμένου αποσκοπεί στο

-          να γίνει κατανοητό το κείμενο από ανθρώπους που ανήκουν στην ίδια –με τον κειμενογράφο-επαγγελματική ομάδα και μελετούν το ίδιο θέμα (και άρα γνωρίζουν την ειδική ορολογία).

-          να προσδώσει επιστημονικότητα και κύρος στο κείμενο (σοβαρό και επίσημο ύφος)

-          να αποδείξει την ευρυμάθεια του συντάκτη του κειμένου και ότι είναι γνώστης της αντίστοιχης βιβλιογραφίας

-          να αυξήσει την πειστικότητα των απόψεων του συντάκτη του κειμένου

5.      Οι χρήσεις της γλώσσας: §        κυριολεκτική – δηλωτική - αναφορική χρήση της γλώσσας §        μεταφορική –συνυποδηλωτική –ποιητική χρήση της γλώσσας – + να αιτιολογήσετε τη χρήση μεταφορικών λέξεων και εκφράσεων στο κείμενο.

ΘΕΩΡΙΑ: Η χρήση μεταφορικών εκφράσεων – εικονοπλαστικού λόγου:

-      προσδίδει αμεσότητα, ζωντάνια και παραστατικότητα σε ένα κείμενο

-      ελκύει περισσότερο το ενδιαφέρον του αναγνώστη και κινητοποιεί τη φαντασία του

-   προκαλεί συναισθήματα στον αναγνώστη. «Η γλώσσα αφήνει τον πεζό βηματισμό της και πιάνει τον ποιητικό χορό της συγκίνησης» είπε χαρακτηριστικά ο Valery.

-     προσφέρει αισθητική απόλαυση στον αναγνώστη

6.      Τίτλος κειμένου §        Να διακρίνετε αν ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικός ή μεταφορικός. §        Να δώσετε έναν δικό σας τίτλο στο κείμενο (μεταφορικό ή κυριολεκτικό).

ΘΕΩΡΙΑ:

-  Ένας κυριολεκτικός τίτλος αποδίδει με σαφήνεια το περιεχόμενο του κειμένου και προϊδεάζει τον αναγνώστη. Οι κυριολεκτικοί τίτλοι προτιμώνται σε επιστημονικά κείμενα, καθώς έχουν ως στόχο τη μετάδοση γνώσεων για ένα συγκεκριμένο θέμα.

-   Ένας μεταφορικός τίτλος προσελκύει την προσοχή του αναγνώστη, αυξάνει το ενδιαφέρον του να διαβάσει το κείμενο και προδίδει λογοτεχνική αλλά και παιγνιώδη διάθεση από πλευράς κειμενογράφου.

7.      Ενεργητική – παθητική σύνταξη: §        Να διακρίνετε τη σύνταξη σε μια περίοδο. §        Να αιτιολογήσετε τη χρήση ενεργητικής ή παθητικής σύνταξης. §        Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική ή το αντίστροφο.

ΘΕΩΡΙΑ:
Με την ενεργητική σύνταξη: Εξαίρεται και προβάλλεται το πρόσωπο που δρα, δηλαδή το υποκείμενο του ρήματος.
Με την παθητική σύνταξη:
α) Δίνεται βαρύτητα στο ρήμα. Εξαίρεται δηλαδή το αποτέλεσμα της ενέργειας του υποκειμένου.
β) Ο λόγος γίνεται πιο αντικειμενικός. Το ύφος γίνεται απρόσωπο.
γ) Το κείμενο κερδίζει σε πυκνότητα και συντομία.

Στην παθητική σύνταξη το λογικό υποκείμενο δηλώνεται με προσδιορισμό του ποιητικού αιτίου. Το ποιητικό αίτιο πολλές φορές παραλείπεται:
α) όταν εννοείται
β) όταν είναι άγνωστο
γ) όταν δε θέλουμε να το δηλώσουμε

  

8.      Να αιτιολογήσετε τη χρήση συγκεκριμένου ρηματικού προσώπου (π.χ. ποιους επικοινωνιακούς στόχους επιχειρεί να επιτύχει ο συγγραφέας;)

ΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ	ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
α΄ ενικό	Με τη χρήση α΄ ενικού ρηματικού προσώπου εκφράζεται -          η προσωπική και η εξομολογητική διάθεση του γράφοντος -          η προσωπική κατάθεση σκέψεων, προβληματισμών και συναισθημάτων -          η βιωματική σχέση με τα πράγματα -          η υποκειμενική χροιά.
β΄ ενικό	Με τη χρήση β΄ ενικού ρηματικού προσώπου εκφράζεται -     η συναισθηματική προσέγγιση του δέκτη-αναγνώστη - προσδίδεται στο λόγο οικειότητα, αμεσότητα και ζωντάνια, καθώς ο συγγραφέας μοιάζει να ανοίγει διάλογο με τον αναγνώστη και να ζητά την εμπλοκή του σε όσα γράφονται. Αν μάλιστα τα ρήματα είναι σε προστακτική ή προτρεπτική υποτακτική, το ύφος γίνεται παραινετικό-διδακτικό.
α΄ πληθυντικό	Με τη χρήση α΄ πληθυντικού ρηματικού προσώπου -  εκφράζεται η καθολικότητα ενός φαινομένου και η συλλογικότητα. Ό,τι λέγεται αφορά όλους (ταύτιση, συλλογική ευθύνη). -    προσδίδεται στο λόγο οικειότητα, αμεσότητα και ζωντάνια. -   ο λόγος του συγγραφέα γίνεται πιο πειστικός.
β΄ πληθυντικό	Με τη χρήση β΄ πληθυντικού ρηματικού προσώπου - εκφράζεται διάθεση συναισθηματικής προσέγγισης μεγάλου αριθμητικά συνόλου ατόμων - προσδίδεται στο λόγο αμεσότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα, καθώς ο συγγραφέας μοιάζει να ανοίγει διάλογο με τους αναγνώστες και τους ζητά την εμπλοκή τους σε όσα γράφονται. Αν μάλιστα τα ρήματα είναι σε προστακτική ή προτρεπτική υποτακτική, το ύφος γίνεται παραινετικό-διδακτικό.
γ΄ ενικό -  γ΄ πληθυντικό	Με τη χρήση γ΄ ενικού και γ΄ πληθυντικού ρηματικού προσώπου -  εκφράζεται αντικειμενική και απρόσωπη στάση του γράφοντος. -  ο συγγραφέας αποστασιοποιείται από τα γεγονότα και παρουσιάζει θέσεις και ιδέες ευρύτερα αποδεκτές.

9.      Να αιτιολογήσετε τη χρήση σημείων στίξης: §        των εισαγωγικών [π.χ. γιατί τοποθετεί απόψεις ειδικών σε εισαγωγικά (και όχι σε πλάγιο λόγο;)] §        του θαυμαστικού §        του ερωτηματικού (+ λειτουργία των ερωτήσεων)

ΘΕΩΡΙΑ: Το θαυμαστικό χρησιμοποιείται γενικά για να δώσει έμφαση στο συναίσθημα. Ειδικότερα, για να δηλώσει:

	ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
-          θαυμασμό:	Εξαιρετική η ερμηνεία του ρόλου!
-          έκπληξη από κάτι απίστευτο:	Οι αποφάσεις λήφθηκαν δια βοής!.
-          ειρωνεία:	Σπουδαίος πολιτικός !!!
-          απορία:	Τι παράξενη συμπεριφορά!
-          αμφισβήτηση:	Πιστεύεις κι εσύ τέτοια πράγματα!
-          αποφασιστικότητα:	Θέλω γράμματα! Αποκρίθηκε ο μικρός με αποφασιστικότητα.
-          ανησυχία:	Από την εκπομπή ρύπων όμως, κινδυνεύουν και οι υπαίθριες αρχαιότητες!

ΘΕΩΡΙΑ: Τα εισαγωγικά χρησιμοποιούνται, για να δηλώσουν:

	ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
-          αποστασιοποίηση του γράφοντος από τα γραφόμενα, απαξίωση μιας έννοιας:	Περιορισμένα «κέρδη» άφησε στο λαό μας η μεταναστευτική πολιτική που ακολούθησε ως τώρα.
-          μεταφορική χρήση λέξης του κειμένου:	Γερή «γροθιά» δέχτηκε ο αθλητισμός προχθές την Κυριακή από τη δράση ταραχοποιών στοιχείων στα γήπεδα.
-          έμφαση:	Αρχίζω την κάθε μέρα μου προφέροντας τη λέξη «Ελευθερία».
-          αμφισβήτηση:	Έτσι, οι ντόπιοι πληθυσμοί σ’ αυτές τις χώρες του πλανήτη, έπεσαν θύματα της απληστίας των «πολιτισμένων» λευκών.
-          ειρωνεία :	Ο υπεύθυνος έφτασε στο χώρο με τη «συντροφιά» αστυνομικών δυνάμεων.

Μέσα σε εισαγωγικά τοποθετούνται λέξεις ή φράσεις:

-          που λαμβάνονται αυτούσιες από αλλού, ως ευθύς λόγος

-          είναι τίτλοι βιβλίων

-          είναι εξειδικευμένη – επιστημονική ορολογία.

10. Τι επιτυγχάνει – επιδιώκει ο συγγραφέας / δοκιμιογράφος με τη χρήση του ευθέος λόγου;

ΘΕΩΡΙΑ: Με τη χρήση του ευθέος λόγου

-      ο λόγος αποκτά ποικιλία, αμεσότητα και ζωντάνια (αποφεύγεται η μονοτονία του πλάγιου λόγου ή της αφήγησης)

-  δίνεται (χωρίς σχόλια του συγγραφέα) κάποια άποψη, ώστε να μπορεί ο αναγνώστης να προβληματιστεί. Έτσι, αυξάνεται το κύρος, η αξιοπιστία και η πειστικότητα του κειμένου, αφού όσα μεταφέρονται, αποδίδονται ακριβώς όπως ειπώθηκαν.

-          εδραιώνεται σχέση επικοινωνίας και οικειότητας με τον αναγνώστη

Προσοχή! Στην απάντηση πρέπει να γίνει συγκεκριμένη αναφορά και ανάλυση των σημείων του κειμένου.

11. Τι επιτυγχάνει – επιδιώκει ο συγγραφέας / δοκιμιογράφος με τη χρήση των ερωτήσεων;

ΘΕΩΡΙΑ: Με τη χρήση ερωτήσεων ο συγγραφέας

-          προβληματίζει τον αναγνώστη και κινητοποιεί τη σκέψη του

-          τον ευαισθητοποιεί σχετικά με το θέμα που πραγματεύεται

-    καθιστά τον αναγνώστη κοινωνό των προβληματισμών του (προσδίδεται χαρακτήρας διαλόγου – επικοινωνίας μεταξύ τους)

-    πολλές φορές οι ερωτήσεις βοηθούν το συντάκτη του κειμένου να προχωρήσει τη σκέψη του, με αποτέλεσμα να καθίσταται ευκολότερη για τον αναγνώστη η κατανόηση της πορείας ανάπτυξης του κειμένου

-        οι ερωτήσεις συμβάλλουν στην εξασφάλιση ενότητας και αλληλουχίας του κειμένου (προσδίδουν στο κείμενο συνοχή και συνεκτικότητα)

Προσοχή! Στην απάντηση πρέπει να γίνει συγκεκριμένη αναφορά και ανάλυση των σημείων του κειμένου.

12. Ύφος κειμένου: §        Εντοπισμός (και αιτιολόγηση χρήσης) στοιχείων ή φράσεων προφορικού λόγου και επαναδιατύπωση λέξεων με πιο επίσημο ύφος. §        Απόδοση λέξεων επίσημου ύφους με λέξεις που έχουν ανεπίσημο – απλό ύφος

ΘΕΩΡΙΑ: Γενικά, η ενσωμάτωση φράσεων ή στοιχείων προφορικού λόγου σε ένα κείμενο:

-          καθιστά περισσότερο κατανοητό το κείμενο, κάνοντας το ύφος του πιο απλό

-          προσδίδει αμεσότητα, ζωντάνια και παραστατικότητα

-          υποστηρίζει τις απόψεις του κειμενογράφου, εφόσον αναφέρεται στον προφορικό λόγο

Πολλές φορές η χρήση φράσεων ή στοιχείων προφορικού λόγου σε ένα κείμενο εξυπηρετεί και ειρωνικούς σκοπούς, όταν ο συγγραφέας επιδιώκει να στηλιτεύσει συγκεκριμένες συμπεριφορές ή στάσεις.

13. Να εντοπίσετε ξενόγλωσσους όρους και να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

14. Αφήγηση – περιγραφή §        Να εντοπίσετε σημεία όπου υπάρχει αφήγηση, αιτιολογώντας την απάντησή σας. §        Να εντοπίσετε σημεία όπου υπάρχει περιγραφή, αιτιολογώντας την απάντησή σας.